Rondò dle masche L'Alcyone, Roma, 1971
Ij faunèt Il Delfino, Roma, 1955
Articoli di Giovanni Delfino riguardanti Luigi Olivero pubblicati su giornali e riviste
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Seconda parte)
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Terza parte)
Poesie di Luigi Olivero dedicate allo sport
Inizio in questa pagina ad inserire le poesie di Olivero non apparse in volume a sé stante ma disperse su antologie, riviste e giornali.
Per quanto possibile seguirò la data di pubblicazione, rispettando la grafia originale, salvo la correzione di evidenti refusi di stampa.
(Le prime poesie di Olivero non seguono ancora la grafia unificata cosidetta Pacot-Viglongo. Si potrà trovare luna invece di lun-a, côn invece di con ed altro ancora.)
Aprono la silloge le poesie apparse nell'omaggio riservato al poeta Mistral da parte di diciassette poeti piemontesi, tra cui, appunto, Olivero.
A Mistral - Omagi di poeta piemonteis appare nel 1930 pubblicato a Torino dalla S.E.L.P. lo Studio Editoriale Librario Piemontese dell'Editore, benemerito per la cultura piemontese, Andrea Viglongo. Verrà ristampato l'anno successivo con il nuovo titolo Diciasette poeti piemontesi (sic) Seconda edizione dell'antologia pubblicata in occasione del centenario mistraliano.
La raccolta contiene cinque poesie di Luigi Olivero.
Seguirà l'inserimento delle poesie dagli Armanach piemontèis dal 1931 al 1942, quindi quelle da 'l caval 'd brôns. Mano a mano poi le successive.
La fija sola
«Canta, morucio bel, canta ch'it sento».
Na carëssa dla man ch'a la consola
sla front... i sò vint ani ch'as lamento
con 'l rantel dla mòrt ch'a j'ë strangola.
Pasia la neuit, sens'aria, d'luna piena.
Con le cambrade ant l'èira, sël baron,
tiré le pane d' melia e ... queich pëssion,
rije e schersé cantand a la serena.
Òh gioventù ch'it vòle! Òh pòvra fija,
ch'it piore i tò vint ani an agonìa!
... E la cansson as romp, le nòte a stento.
Come l'ùltima giòla 'd sò ceirin,
come 'l sospir al meuire d'un basin:
«Canta, morucio bel, canta ch'it sento».
Ël cheur e la cabana
Për Alfredino
Fredo, veuj fete na propòsta bela,
una d'cole propòste soagnà
ch'a peul nen fete un'ànima dësbela,
ma mach n'amis onest e afessionà.
Con nòstre pocionin, s'na montagnòta,
'ndé sté 'nt na grangia, 'n mes a la verdura,
con doe stansiòte faite su misura
a na biblioteca d'barberòta.
Vëdde sparì lontan sto mond bignòla:
vive come doi fra d'Sant Agustin,
con na testina aranda sël cussin.
Mangé d'castagne cheuite, d'toma mòla,
e ti scrive 'd sonet, mi criticheje;
fé nasse d'bei masciòt për sciapasseje.
Anche su 'l caval 'd brôns settembre 1929
Leterine d'amor
Ritin, toe leterine d'papé verd,
color dle ... mie sacòcie e dle speranse,
për mi, ch'it veuj tant bin, l'han le noanse
di fior dla matinà pena duvert.
J'é queich eror d'gramàtica ch'as sent,
ma «... 'nt un bietin d'amor d'na bela fija
j'eror son i sospir dla Poesìa».
L'ha dilo un roba-cheur dël bel Setsent.
Quand che la seira a cala e aj ven la luna
a carësseme j'euj ch'a l'han piorà,
mi - che ij ricòrdo a ment una për una -
toe leterine ij ciamo a fé la vijà:
l'ànima seugna an brass al sentiment
... e le paròle a van, portà dal vent.
Anche su 'l caval 'd brôns settembre 1929
Vènere d'aqua dossa
Vènere d'aqua dossa, slë sfond d'na vèrna scura,
d'nans al senari d'glòria ëd tuti i nòstri brich,
drita sle ròche bianche - argent dla nòstra Stura -
come na stàtua greca fondùa 'nt ël brons antich.
Nua. Na parpajòla ch'a vòla ant l'aria pura
gira con j'ale fërme 'ntòrn ai bësson del sen;
un brass - parèj d'un'ansa d'n'ànfora antica - a ten
la soa caviera bruna rangià 'n bela pentnura.
La curva dei bei fianch, ch'a dàn ël ton dl'andura,
taja lë sfond con fòrsa. Sensa soris; l'é fiera:
la lus dël sol l'andòra come 'nt n'ambrass d'amor.
Lassje ch'a grigno i farfo là giù da 'nt la pianura.
Blëssa, sola Regina, fin tant ch'it fas onor,
chërdo 'nt la nòstra rassa, 'nt l'avnì 'd nòstra bandiera!
Anche su Musicalbrandé giugno 1983 con titolo Afrodite fluvialis
Ël "cocolino d'oro"
Quand j'era cit, le seire ch'i piorava
përchè j'era nen mama a poponeme,
queichdun adasi adasi am carëssava,
m'fasìa quat gnògne, e antant piava a canteme:
Piora nen
mama a ven
pòrta 'l cocolino d'oro!
Mi, lì për lì, 'm chetava - (am polidavo
i lacrimon gròss gròss ch'am robatavo) -
e dnans a j'euj slargà dla fantasìa
ël cocolino d'oro a bërlusìa.
Fait pì grandin, ai primi disingani
ch'a vnisïo arambé mè cheur novel,
mi - con la ment - tornava 'ndaré 'nt j'ani
e provava a canteme, lì, bel bel:
Piora nen
mama a ven
pòrta 'l cocolino d'oro!
St'arietta facilina, soridenta,
smiava m'arfeissa l'ànima contenta
e pì dna vòlta 'l fià dla poesìa
sofiava su na pena sh'a svanìa.
Vint ani. 'L cocolino a bërlusìa
pì davsin: drinta 'n cheur l'era stërmasse;
ma col cheur balarin l'era d'na fija...
e 'l cocolino 'n tera a s'é rompasse.
Piora nen
mama a ven
pòrta 'l cocolino d'oro!
L'hai provame a cantela, la cansson,
òh quante vòlte!... Son pì nen stait bon.
La pì bela ilusion l'é d'cò sparìa.
- Ma aj fa nen... piora nen, ànima mia.
Anche su Colana Musical di Brandé N° 12 1943
Ed eccoci agli Armanach piemontèis, annuari pubblicati a Torino sotto l’impulso di Pinin Pacòt ed in pratica come seguito alla prima esperienza della rivista Ij brandé del 1927.
La Compania dij Brandé, fondata appunto nel 1927 da Pinin Pacòt, Alfredo Formica e Oreste Gallina, nasce con lo scopo di rivitalizzare la poesia piemontese, ritenuta allora, se non già del tutto spenta, proprio su quella via. (Brandé = alari: i due ferri che si mettono sotto la legna, nel camino, per tenere viva la fiamma.)
Luigi Olivero aderirà alla Compania nel 1929, presentato a Pacòt, e agli altri poeti, da Alfredo Nicola.
Il primo Armanach uscirà nel 1930 (Armanach piemontèis 1931) A l’ansegna d’j Brandè; il secondo dedicato all’anno 1932 manterrà l’indicazione “A l’ansegna d’j Brandè” ma sarà stampato, per mancanza di fondi della Compania, dalla Famija Turineisa che imporrà le sue condizioni relative alla grafia e all’inserimento anche dei poeti a lei legati; dall’annata del 1933 a quella del 1938 ritornano ad essere pubblicati esclusivamente A l’ansegna d’j Brandè; dopo una pausa di due anni ritornano ancora le annate 1941 e 1942, questa volta edite da Andrea Viglongo.
(Anche se non compare segnalato nel fascicolo, il numero del 1931 era stato edito con il contributo essenziale della SELP di Andrea Viglongo). Olivero è presente con poesie, articoli, recensioni in tutti e dieci gli almanacchi. Qui di seguito tutte le sue poesie pubblicate su questi annuari.
Armanach piemontèis 1931
Egloga mínima
Ille ego qui quondam.
Impreisa del '600.
BEJ gran, dorà dal sol, come i coria
për i senté, con tanta gòi sassina!
An voi arvëddo ancor cola testina
bela, i cavèj al vent... ch'aj la dasìa...
Trames jë spì, con na rijada sclina
chila as voltava (e l’euj aj bërlusìa!)
ma 'n fil d’gramon, bëschì da soa cavija,
aj tira na trapëtta birichin-a...
I fas un sàut; pena mia man la toca,
im sento d' colp avnì come 'n frisson
su për ij ren e ai nerv un tramolon.
L’hai tnula fòrt. Ma, boca contra boca,
pòvri spì d’òr: soma cascave ‘d zora.
Peuj… ij papàver ross a rijo 'ncora!...
(Questa poesia appare anche nella raccolta Ij faunèt Il Delfino Roma, 1955. Profondamente modificata e non solo nella grafia.)
L'erba grama
Barba Pero, Monta sù,
cala, cala mai pì giù.
I cit as dëmoro a l'anval d'una gasìa
mentre 'nt ël pra i berino a broto ardì;
i cit s'amuso a fé rampié jë spì
su per le manie, e a sento ch'a gatija...
L'ha d' rësche fine fine, spì d' gramon:
lor, per ch'a rampia, aj canto la canson:
Barba Pero, Monta sù,
cala, cala mai pì giù.
Ma l'é 'l gramon na pianta maledìa
che, 'nté ch'a regna, tut a fa murì...
as taca al cheur e peui lo fa sufrì;
l'ha 'n nòm da masca: as ciama gelosìa.
Barba Pero, Monta sù,
cala, cala mai pì giù.
Luna d'agost - rufiana travestìa
ëd bianca inossensa - a gòd l'arciam di gri.
Bela sposina, darè 'n busson fiorì
manda ne sgari e casca tramortìa.
'Nt l'eira doi ombre a strenzo doi forcon...
Oh i temp lontan ch'a cantavo la canson:
Barba Pero, Monta sù,
cala, cala mai pì giù.
(Pacòt aggiunge: A j'é 'd vers ch'a torno nen ant costa poesia. A l'é 'l poeta ch'a l'ha vorsù fé parèj, për rende le dissonanse dla poesia popolar, a la qual a l'é ispirasse. Feine na còlpa, s'i veule.)
Pitor a la cassa
Oh, sì, penei a deurmo e per desvieje
la man venta ch'a giòstra motobin:
d' sora 'l grilèt, anvece, a peulo steje
tant i dij d' Sant Ubert che dl'Angelin.
Prové la poesìa dl'arciam ch'a passa,
l'aria pì frissonanta d'un basin:
sté lì quacià, 'n sl'avait, vive la cassa,
mentre d'antorn at gëmma la matin.
E - come giù fasìa Rè Galantòm,
ch'a savìa cassé pròpi con sust -
ciapé le quaje tëgge con ël bust.
Peui quand ël cit, che 'n fond j'é sempre 'nt l'om,
a scota na canson su su ch'a vòla...
ponté... 'n sla tèila, 'n seugn, na parpajòla.
Armanach piemontèis 1932
(Come già anticipato nell'introduzione, queste due poesie presentano la grafia de 'l caval 'd brôns.)
Neuit a La Vila
CHOPIN. «Nocturne en mi bèmol».
Canta, côn tut l’argent ëd la tôa góla
candìa – ch’a sa la goi ëd la mia man ;
canta che la canssôn a vola sôla,
côme n’ala ‘d cardlin, lôntan lôntan.
E se la neuit a cala e s’as fa sôla
l’ànima ‘nt ël silensi d’ij rian,
canta, che la tôa vôs a la cônssôla
e ‘l cheur – ch’a scôta – a sangiutis pì pian.
Dal cel a pendô ij rapôlin dle steile
madure a la vendumia ‘d nostr amôr
e l’ômbra, ‘ntôrn, l’è un frissônè ‘d parpèile…
L’ultima nota a s-ciod côme ‘na fiôr;
mentre le peñe a deurmô sôt le steile
e ij seugn côn le sperasse a fan l’amôr!
Anche su Ij Faunèt 1955 con il titolo Vendumia dë stèile e su Musicalbrandé settembre 1959
Le tre fôntañe
Cantarañe d’la neuit, vsiñe lôntañe,
le rañe a cantô sôta ‘l cel steilà,
e ij grij a vriñô a fé la bela vià
le note scliñe d’le canssón paisañe.
Lumin ch’as perdô për le bussônà
(parpeile pcite stôfie ‘d cose vañe);
e cel e tèra a fan j’añnamorà,
mentre a ciusiôñô ‘d lôr le tre fôntañe.
- Fôntañe ariônde, tue bôrdà ‘d pere,
ch’i v’atarde ‘nt la neuit a ciaramlè
côma tre paisanote cômnarere,
cheteve, che la luña av veul parlè…
Un bate d’ala, un pass, dôe man legere;
‘na steila ch’a rôbata an s’ël sentè.
Anche su Ij faunèt 1955
Armanach piemontèis 1933
Ël sanssué dël Pasch
Larga, da ‘n slë stradon, l’è la dësteisa
dla campagna cha slòira ‘d gnun laoror
da setssent agn l’ha pi nen faje onor.
Babi e moschin respiro l’aria peisa.
Dal Brich a Borgo, an là fina ai neivor,
nen una baucia ‘d gran, na fèrla drita,
ma ‘d tampe piene d’eva e ‘d lësche an fior,
dont la sanssùa a regna an mes dla nita.
D’istà në strop ëd feje a va broté
dontrè fij d’erba nisra dël rivass
e, ‘n pòch pi leugn, un cavalin pia ‘l giass.
Ma ‘l Mento – vej! – tut l’ann l’ha so da fé:
baston e tasca, an giù fina ai polpass,
l’è la gòi dle sanssùe di paciass!
Sol d’invern
Dick, bel can luv dal peil giaun bigerà,
cor via lontan për la campagna speuja,
spariss dré dle caussagne e ant ël sëmnà
së slanssa a boconé l’ariss porcheuja:
Caì!… caì!…, le lesne a schersso pa,
sta geneuria d’invern, col l’è na pleuja!
La campagna as dëstend coma na feuja
e ‘l sol aj pieuv na lus còtia, andorà:
Cel d’un biadèt leger, nuvole bianche;
erbo ch’a stendo i branch maire e patì
a ciamé la stagion bela di nì…
E tra coi branch: tnisend le man an s’j’anche,
coma na cassinera ant so polé,
la Vila –Vilastlon – ‘s china a vardé.
Armanach piemontèis 1934
Tre cotlà d’òr a la lun-a
J’ai l'ivresse du rythme!
Zola
I
Forme, quand ch’i ‘v dësvije ‘nt l’arciam ëd vos legere,
forme, quand che la musica con soa dosseur a ‘v cuna,
mi sai në sguard da làder ch’a ‘v cheuj ant vòst mistere
quasi coma surtiëisse, nue, da ‘n bagn ëd luna.
Forme ch’i ‘v chine a tèra coma për dì ‘d preghiere,
forme che ‘l crij d’vitòria mande a bëschì le stèile,
gole rivèrse, ànche piegà dal desidere,
mi sai në sguard ch’av fissa da sota le parpèile.
Cope dël sen ch’i spërme ij gius dle neuit serene,
e voi, pcite cavie, vive ‘d mila frisson,
coma soav l’è l’onda ch’a ‘v cor drinta le vene…
Carn, ch’it soleve tuta coma n’elevassion,
reusa sempre-fiorija duverta a tante pene,
pudejte beive l’ànima ‘nt ël meuire dl’ùltim son!
II
L’hai provà le dësbauce dël piasì
sla toa gola, parèi d’un liri, bianca
quand ch’i të spòrze tuta arvèrsa a mi
e ‘l rantel ëd la mòrt smìa ch’a të s’cianca.
Quand che pì gnun ricòrd a peul fiorì,
e la carn l’è na reusa ch’a së s’cianca,
un deliri d’amor mai pì finì
a ‘t brusa ‘l cheur e la rason a ‘t manca…
L’hai vedute rivèrsa ‘nt l’agonìa:
i pecà dl’ala neira ‘ntorn a noi,
dzora i tò làver n’orassion finìa.
E a l’è smiame (ant la vià dle stèile: soi!)
ògni lacrima toa n’eucarestìa
posand la testa, pian, su i tò ginoi,
III
L’hai rancala ai cavèj, la nostalgia,
l’hai rabastala fòra dle frontiere.
l’hai subiate ant j’orije un miserere:
la cansson dël disperse e dl’ironia.
Dzora i vent dzora i vent dle primavere,
l’hai archincame j’eui ëd maravìa
dësfiland ant l’azur na litania
për cola mòrta sot na tomba ‘d pere.
E la miseria con la boca ‘d tòsse
su la mia boca a l’ha compì soe nòsse
contra un cel ëd maleur, neir, senssa fond…
Lacrime amère për le pene gròsse.
Ma i mè vint ani l’hai slanssaje al mond
con ël cheur ant ël pugn, turgg e profond.
Anche su Piemontèis ancheuj N° 9 e 11 1997
Armanach piemontèis 1935
Danse neuvsent (Charleston ~ Ranchera ~ Rumba)
Ad Angelo Nizza
Charleston
Se la facia a ‘l l’ha neira e i dent aj luso
coma ‘l pom bianch dla cana ‘d gigolo,
chila l’ha un cheur ch’a bat e a preuva ‘d cò
i desidere che ‘nt le vene an bruso.
El destin ëd noialtri a l’è ‘d cò ‘l so,
anche s’a bala për che noi s’amuso:
se la facia a l’ha neira e i dent aj luso
cantand inglèis: - I love you, hello!
Guarda – I sò fianch a sleujo ‘nt l’abandon
e, mentre ‘l saxofòn meuir ëd piasì,
con un arsaut ëd ren chila a së smon.
Scarpentà – ullalà – tuta për mi,
serp che të stòrze drinta ‘n reu ‘d passion…
…Lanse, tam tam, a ‘n feu ‘d cirivarì.
Ranchera
Oh i bei tramont dë viola ‘n sla pianura!
Vapor ch’a monto e s’perdo ‘nt ël lontan:
nuanse còtie d’ilusion ch’a van,
ricòrd ch’a torno… ‘nt l’aria ch’a së scura.
Torno a le bele fiëtte i so galan
- cheur al vent, a caval për la pianura -
mentre a la festa a ‘nvita la natura
con le gale dle fior e l’òr di gran.
Chitara e fisarmonica, là ‘nt l’eira,
a taco na canson corma d’amor
ch’a fassa ‘nt na carëssa ‘l tò dolor.
Viandant, s’it sente a sciopaté un basin
faje nen cas: a l’è ‘n sospir pì sclin…
na promëssa ch’a cheuj l’ombra dla seira.
Anche su Ël Tòr N° 27 1946 con il titolo Argentina
Rumba
Nivole ‘d fum ant una lus barossa
së spantio vers la scala dla sopanta,
ma ‘nt un canton na musichëtta a svanta,
tra ‘l bate di bicer, la nota dossa. .
La morfela dj’euj gris j’òmini a ‘ncanta
con l’arciam parfumà dla boca rossa,
a piega l’anca – antant che ‘l vin a mossa
al son dle tarachëtte – e ‘l cheur aj canta…
Frisson ‘d chitare për la neuit ancreusa.
L’aria l’è tëbbia e ‘l vent, caland a val,
anvlupa ‘nt so mantel pì d’una reusa…
Rumba, ti ‘t ses la dansa ‘d tut ël mal
ch’am dà la fantasìa con j’ale reusa
quand ch’aj dësbrila ‘l mòrs al so caval!
Anche su Ël Tòr Nà 27 1946 con il titolo Cuba
Algerina
A Italo Lorio
Malinconìa, fior neira
che të sciòde pian pian:
dòp che i seugn ëd la seira
l'han compì 'l Ramadan;
mentre l'onda a ciusona
gargojand via lontan
e ant ël cheur am frissona
la carëssa 'd na man.
Sfeujà tute le pene
sla rosà 'd tuti i pior,
për mia gòi an cadene
ti 't ses l'ùltima fior.
Malinconìa, fior neira
che të sciòde pian pian:
dòp che i seugn ëd la seira
l'han compì 'l Ramadan.
*
Ant ël feu dl'orisont
ël desert a sprofonda:
l'é un cussin 'd seda bionda
për le urì del tramont.
L'ha pregà 'l muezzin.
Prime stèile serene.
La mia gòi an cadene
a së stòrz al destin.
Tra le neire bagasse,
là 'nt i vìcoi pì fros,
i ricòrd sensa vos
l'han piorà, rabastasse.
Pupe caude 'd fumele
mojà 'd pest e d'absent
j'ero 'l vej sentiment.
Ma j'é 'd fiame pì bele.
A j'é 'd gòi africane
ch'a sbujento le miole...
Le mia gòi son nen cole:
veuj 'd conquiste pì umane.
Mi sai n'harem ëd reuse
vische coma 'd rubin
ch'a me spërmo 'l sò vin
ant le vene pì creuse.
J'é n'autar ant mè cheur
d'marm bujent coma 'd lava...
Vital, ambòss-te, mia s-ciava,
sël cussin del boneur...
*
... Malinconìa, fior neira
sfërvajà su 'n tòch 'd pan,
su i cavèj ëd la seira
ch'a më strenzo, pian, pian.
Doe mistà pagane
A Felice Vellan
La madonina 'd mesaneuit
Singhërietta dla neuit che 't passe a cheuje
i seugn, an tò mantel còti e vlutà,
pasia, s'it peule, tute le mie veuje
ch'a s'aosso ardïe vers ël cel stèilà.
Ombra, che 't cale pian 'dzora le feuje
basand l'ùltima reusa ch'as na va,
ranch-je ant ël vòle e pòs-je tra le feuje:
cinciribiscoline annamorà.
Le stra dla neuit son corme 'd poesìa:
a l'ha un segret d'amor ògni canton,
ògni fnestrina l'ha 'l sospir d'na fija.
Ma se ant l'ombra a s'andeurmo, le passion,
sota j'ale argentà dla fantasìa,
sfurniolo peui al sol ant na canson!
Ël demòne 'd mesdì
Su da le reis angavignà 'nt la tèra,
su da le vene 'l desidere arbeuj
e la mia man at tasta prima e at cheuj
parèj dël pom madur ch'a casca 'n tèra.
Boca su boca, sensa vëd-se ant j'euj
(ant i cavèj n'odor d'erbassa amèra),
randa a lë Stlon, ch'a ten la cauna a meuj,
i nòstri nerv son grop ëd serp an guèra.
Bela e servaja, ant ël calor d'mesdì,
tuta toa carn a l'é 'n foré dë spì:
zanzive rosse al sangh ëd la rijada...
I bei rimòrs a passo andrinta 'd mi
coma 'n vòle 'd colomb sota n'arcada.
E un gal a canta për la gran solada.
Anche su Ij faunèt 1955
Armanach piemontèis 1936
Paesagi sota la fiòca (Tristizia ~ Confiteor)
A Pinin Pacòt
Tristizia
I pin an miniatura
sislà ‘nt un cel ëd giassa
scajo ‘d neir la bordura
da Sant’Ana a la piassa.
Parpajòle ferije
- file drite, antërsìe -
ale càndie, fior càndie,
fiòco le litanie.
E ‘l silensi bianch-reusa
(la grand’ala dësteisa!)
cova l’ànima ofeisa
për ch’a s’ciòda la reusa.
Ma i nassrà na baldanza
ògni rupia ‘ndurmìa
ch’a massrà la speransa
euj-ëd-nita da strìa.
Se ‘l cussin a l’è candi,
s’a dindano le pene,
ël savuj ëd le vene
scor adase, a pié l’andi.
…Mi veuj fé na corona
con le giòie pì fine
për cissela dë spine
l’ora freida ch’a sona.
Anche su Ij faunèt 1955
Confiteor
Nen pioré, veuj, nen meuire.
Gnune nòte doleuire
veuj ch'arsono 'nt le vene
che ti, amor, t'ëm fass piene.
Veuj tenté n'armonìa
faita 'd nòte lontane
con j'andure paisane
vërde-giaje 'd malìa.
Veuj pasié la tristëssa
con ël mòrs e la brila,
con na gòi pì sutila
d'una bianca carëssa.
E se 'l cheur a rantela
sota l'ansa 'd'na sfita
veuj ch'a brusa la vita
ant ël reu dl'ora bela.
Veuj che un crìj ëd vitòria
rompa l'aria dla seira:
foatand l'ala neira
con la fiama dla glòria.
E l'amor veuj ch'a canta!
E la gòi veuj ch'a crìja!
Veuj che l'ànima a sia
una spà 'nt l'aqua santa!
Anche su Ij faunèt 1955
Mè rosare neir
Oh mama. lassa ch'i vada
a dësvijé l'aventura
mentre che l'aria a l'é pura
'd zora la bianca cascada.
Caval a j'onde armoniose,
contra la barca dle pene,
a scherseran le sirene
cantand soe veuje da spose.
Fior d' velenose fragranse
navigheran su la sponda,
s'anlieran 'd zora l'onda
feuje crosià coma 'd lanse.
Batend i rem a fior d'eva,
con fòrsa neuva e goliarda,
la volontà pì sbëfiarda
su 'l mè destin farà leva:
vëdrai le cese 'd verdura
chinà s'j'autar dle rochere
e i monument ëd le pere
scurpì 'nt ël sen dla natura;
scoterai l'eco dla guèra
sle canson triste e lontane:
rosare dle carovane
për i desert ëd la tèra.
Tocrai la tèra ch'a fuma
coma na piaga duverta,
angringià 'd serp ma deserta
da rabia umana ch'a scuma:
sarai amis ëd le piante
ch'am daran j'ombre sorele:
coma le nòstre, pì bele,
ch'a j'é 'nt j'amson frissonante.
Giunzend le man a scudela
beivrai ël sol ch'a t'ancioca
- pugnalerà la mia boca
la sèi ch'a rusia e dësbela.
E vëdrai l'òm ch'a në schiva,
la pel color ëd la seira:
fognandje l'ànima neira
vëdrai na lus forse viva!
Mè sangh, pì tërbol dla nita,
ciamrà d' cò chiel la bataja
- la prima - aussand la zagaja
a le sorgiss ëd la vita.
Sarai ël re dle crosiere:
l'arch e la flecia a scarsela,
'd zora 'n hamel sensa sela
via! Sle pianà dël mistere.
Cassrai la belva ch'a crija,
con ël cotel mojà 'd tòsse,
festegerai le mia nòsse
scarsand l'antica ferija:
l'avrai ëd fomne 'nt la gabia
con le colane 'd cuchije
con le caviere ancutìe
për rabasteje 'nt la sabia.
Adorerai na figura
sislà con l'ìntima pena
dël pòvr'artié ch'a s'antrema
a rusié 'l cheur dla natura.
E le vos raucie d'i pare
m'aramberan l'esistensa,
longh a j'andor dla cossiensa
'd zora n'acòrde 'd chitare.
Neuit. Proverai na cantada
sle vos ch'a gelo le spine
a 'nluminé mie ruvine
con un'inmensa rijada.
Guardand l'arionda dësteisa,
tra le ragnà 'd mila stèile,
sarand pian pian le parpèile
rivëdrai l'ànima ofeisa:
- Oh Civiltà! Veja Euròpa,
coma na jena i të spusse!...
M'andurmirai sensa cusse
a còl d'un seugn ch'a galòpa.
Ël feu viscà con la pera
savrà scassé i disingani
ch'a l'han guastaje i vint ani
a costa pòvra ligera...
*
Oh, lassa che vada, mama!
L'hai föatà la paura
- quand che la tòrcia l'é pura
ël vent jë slarga la fiama!
Anche su Ij faunèt 1955 e Romanzìe 1983
Armanach piemontèis 1937
Ël boch (Cantada dël bòch)
L'hai ël cheur dossignù coma 'n bëscheuit
e veuj ë-smonlo a la toa fam bërgera,
ò bionda paciaflüa cassinera
dìj'euj gris ch'as meujo ant la rosà dla neuit.
Fòra, al seren, ant l'eira corma 'd feuje
giaune e 'd cavèj ëd melia dësfojà,
veuj dësblete j'ariss e la consà
e su toa gola pasturé mie veuje.
Ant ël còro di grìi e al pior dël cioch
veuj che 't fasse arsinon con ël mè cheur,
ò bela fiassa tëggia 'd mè boneur!
Peui veuj piete a cornà parèj d'un boch.
Veuj che tombo e 's raviòto sota 'l cel
ch'a fà da bardachin a nòstre nòsse
rudie, paisan-e: tra doe angurie gròsse
përgne 'd ciairdlun-a coma 'l nòstr servel.
Veuj che 'l bium ë-sbogià da 'n sl'aliamé
e m'intra an mes ai sign e drinta j'euj
për podèi s-ciaire, sensa gnun ambreuj,
le stèile che l'hai nen savù conté.
Veuj specé mie fatësse sta toa pel
dl'istess color dla lun-a: un pòch fanà
e da 'd cite lentije pontinà:
toa pel ch'a taca e a lus coma l'amel.
E la mia barba con la barba bionda
dla melia, tuta arissa e a fìi sutìi,
veuj ch'as mës-cia e a furmiola a fé 'l gatij
longh i tò fianch ëd cicia reusa arionda.
Veuj fete rije 'd na rijada pien-a
che dal gariòt at canta fin-a ai ren
e për le ciape at filtra ant ël teren
ch'a deurm, sugnand l'amson, a la seren-a.
Mi l'hai mai vist na neuit di'istà parija!
Adess ël cioch e i grìi chito 'l bacan
e 'nt lë stabe le bestie a rumio pian.
Vast ël silensi sla natura a vija.
Or j'é pi gnun-e vos ch'a ciamo ò a pioro.
L'aria as fronsiss bagnà d'anvije dosse
ant ël tranfié dle nòstre boche rosse
mordùe a sangh dai nòstri dent ch'a foro.
E 'l sangh di nòstri làver a l'é un feu
ch'a sfiama su - da le radis lontan-e
d'j'erbo, dla tèra - e a va 'nt le ven-e uman-e
dla nòstra carn ch'as tòrz coma 'nt un reu.
Tërpignand con j'arsaut dru dël cravon
veuj sambleme a tò còrp, mòl ëd sudor,
e spërmte, ant na s-cissà viva 'd dolor,
tut ël velen dla mia generassion.
~
Bela fiasson-a tëggia e sarvajùa,
pìjte mia gòi d'amor për tò linseul,
la mia front për cussin- Ma fame un fieul
ch'a sapia 'd tèra. 'd rame. 'd vita crùa,
dla sàiva ch'a të scor drinta le ven-e,
dla fòrsa aserba di tò mùscoi fòrt:
testa viròira sensa pensé stòrt,
stòme corsàr ch'a ruta su le pen-e.
Bela paisan-a con i sen puntù,
fame brusé d'amor sla tèra caida
che tut ël dì l'é tnusse 'l sol an fauda!
Sgrafign-me, su le feuje, patanù.
Ma dame 'l fieul, dame la creatura
ampastà con mè sangh da le toe man
e peui arcàuss-me con i pé lontan
e peui lassme - sfinì! - sl'erba ch'a mura...
~
Son mach un malparlant ai tò eui gris,
ò rubia paisanòta da marié.
Ma am ven na veuja 'd rije da dërné
se 't ven-e 'd brasa al feu d'un mè soris...
Anche su Ij faunèt 1955 e Romanzìe 1983 con il titolo Cantada dël boch
Questa poesia è accompagnata, in riquadro affiancato, da queste precisazioni:
A DEVO NEN LESE COSTA LIRICA:
i proprietari 'd ven-e varicose dla tradission;i timoros, i brodos, i pedoss dla generassion veja e 'd cola giovo
ch'a frusto le 5 vocai ëd l'alfabet për ësclamé dë scàndol a la vista 'd tuta novità d'ispirassion poètica, artìstica, inteletual.
MA A DEVO LESE COSTA LIRICA:
i giovnòt san e sportiv
ch'a seugno d'enté 'd gich sempre pi fòrt l'autin uman dla nòstra rassa;
A DEVO LESE COSTA LIRICA:
le mie sorele 'd perfession, le mia compagne d'istint, le mie ideje medésime faite 'd lus e 'd carn viva, frissonanta d'avnì:
le fije moderne.
OLIVERO
Armanach piemontèis 1938
Sahara
Fantasìa oriental reusa e scarlata
cavalca ant una lus ëd luminaria:
nìvole ansangonà së s-cianco ant l'aria
rotoland an sla sàbia d'òr ch'aj quata.
Mùsiche ràuce dël silensi creus
(zonzoné 'd mosche tra i fii ëd chitare),
dindané 'd teste, marcé 'd dromedare,
euj cuncc ëd seugn e 'd nostalgìa dle preus.
Va chi te va - la nivolëtta 'd pòver
sbogià da j'onge dla mia bestia lenta,
a la lus dël tramont, l'é fià 'd sarmenta
d'un feu paisan, la nivolëtta 'd pòver.
Va chi te va - l'hai na sorgiss an cheur
ch'anlaga d'eva frësca e cantarin-a
j'anreu d'un giardinèt an sla colin-a
con na taragna 'd vis për me boneur.
Va chi te va - na pieuva fin-a fin-a
më stissa su la front e 'd zora j'euj
e a cola an sla mia boca ch'a la cheuj
coma 'l licor dël pior d'una mamin-a.
Va chi te va - su j'ass d'na balconà
campà trames le lësche 'd na pëschera
am ven ancontra 'l cant d'una bergera
ch'a dis dël lait monzù për soa gioncà.
Va chi te va - tra arzigolëtte e fròle
mëssonà 'nt l'erba tënra e longh ai rì,
fruta dël sen, lavrucio 'd razaròle.
basin pomin-d'amor ant l'ambrunì.
Va chi te va: l'hai ant ël cheur n'angossa,
coma na fran-a 'd pere andrinta mi,
su la mia testa a spontrà mai pi 'l dì,
mai pi me sangh a sarà un vin ch'a mossa...
Vad su toa gheuba, ò dromedare lent,
su la cadensa dle toe gambe plose,
sugnand i làver frèsch ëd sent morose
ch'a gieugo ant l'erba con j'ariss al vent...
Vad ant la neuit, come un Re Mage bianch
con òr incens e mira ant le garbagne
e tanta fruta... tanta...
O cheur ch'it sagne
coma, për taj crudel, a sagna un branch!
*
O cheur ch'it sagne coma un branch novel
daje un pò 'd sàiva a la mia sèi paisan-a,
daje un pò d'ombra a la mia seugn uman-a,
o cheur ch'it sagne, strompà, sota 'l cel.
Re Mage bianch dla civiltà pagan-a,
vad a smon-e i me don a l'Aventura
sota le stèile spàlie dla Scritura
come, al Gesù, i tre Re dla neuit cristian-a.
E la mia seugn l'é vasta come 'l mond
e la mia sèi come l'infern bujenta:
'd zora la bestia da l'andura lenta
për le sàbie sens'alba e sensa fond.
Anche su Ij Brandé Armanach 1989
Armanach piemontèis 1941
Testa d'òm
Testa 'd conquistador modern. Colà
ant ël griseul dla vita da le man
di nòstri pare pi fier e lontan
con ël brons dle viròrie: 'l brons roman.
Mùscoj goregn ch'a spompo 'd volontà
ant un còl ch'a ten sù 'n manton rotond
- come un pugn ch'a së slansa vers ël mond -
sót la lus ëd doi eui neir e profond.
E la boca a l'ha un largh soris ëd glòria
- un soris un po' doss e un po' sbëfiard -
ch'a fa sgiajì 'd paura i cheur bastard
ma ch'anfiama i cheur fòrt a la vitòria.
Doe massëlle ch'a rompo a tòch l'avnì.
El nas a l'é n'abù tèis a la tèra
ch'a onora e ch'a difend an pas e an guèra.
Na front ch'a stërma un seugn inmens e ardì.
Testa 'd conquistador di nòstri dì.
Anche su Torino napoleonica della Famija Turinèisa 1965. Qui però con il titolo cambiato in Testa 'd Napoleon e con alcune variazioni. La prima versione era, evidentemente, dedicata a Mussolini.
Doi Medajon (Testa 's caval ~ Testa 'd camós)
Les bêtes ne sont pas si bêtes que l'on pense!
Molière: Amphitryon
Testa 's caval
La soa còma baróssa cincinà
ai casca 'd zora 'l còl turgg ch'a së stòrs,
con i mùscoj ch'as gonfio për lë sfòrs,
ant lë strincón dël ribelesse al mòrs.
E le narìz së slargo e a trànfio al vent.
Na scuma reusa ai cóla an mes ai dent
e j'eui a l'han dë slussi d'òr bujent
parèj dla lòzna ant un cel nleu d'istà.
J'orije as drisso tramoland nervose
mentre as fronzìss la stèila bianca an front:
com'a verèissa monté 'nt ël tramont
fin-a a le prime stèilin-e tëmrose
(sorele smòrte!) e a dije dë scóndión
la fòrsa dël sò biond caval servaj
che a la cavëssa dl'òm e dël travaj
dësfren-a un sò bel gest ëd ribelion.
Anche su Alba di Risorgimento della Famija Turinèisa, 1966
Testa 'd camós
Su la sima pi àuta e pi azardà
dla montagna 'l me bel camos a vija
sota la fiòca pàsia e benedìa
ant ël silensi córm ëd maravija.
Un ram ëd ghì tut picotà 'd perlin-e
ai pend an mes ai còrn; le ròche alpin-e
arbato già di sàut d'j'ongëtte s-clin-e
dla soa svicia fumela an-namorà.
E chiel a slonga 'l còl amt ël cel niss,
a sófia dë spërvëzzo su la ròca
e 'l sò fià càud, fumand contra la fiòca,
fa un përtus reusa 'd fiòca ch'a sluìss.
Ël përtusin d'na nivolëtta 'd fià:
come còl che, 'n sla front, ai treuva fàit
ël cassador che - leugn - j'era a l'avait
e a l'ha massalo con na s-ciopatà.
Èliche e Piume (Vòl su L'Acròpoli ~ Un nì)
...puisque la lune c'est le soleil des ruines.
Jean Cocteau
Vòl su L'Acròpoli
Come an s'j'ale slargà 'd n'àquila antica
calà dai cej dël paradis pagan
l'hai volà sla sità sël seugn lontan
ant una neuit maravijosa e rica.
Neuit d'Atene, ò me trist deliri uman!
La lun-a a l'era 'l sol dle toe ruvin-e
e mi, caland su l'orlo 'd toe colin-e,
të smonija me cheur con l doe man.
E me cheur l'era un vót viscà dal vent.
E la neuit as pontava, un-a për un-a,
ant la caviera le stèile d'argent.
La bela neuit, velà 'd tristëssa brun-a,
ch'a circondava con i brass lusent
l'Acròpoli - un cadàver bianch ëd lun-a.
Anche su Piemontèis ancheuj 1993~1995 nel corpo dell'Aeropoema.
Un nì
L'hai vist d'eve corïe e 'd bosch an fior,
bel vafabond con në s-cianchèt ëd menta
trames ai làver, për la strà lusenta
sle pianà dle ligere e di tocor.
L'é giunsusse a le fèje di pastor.
L'ha durmì 'nt i ciabòt tra la tormenta
e a s'é nutrisse con un po' 'd polenta
bionda, condìa su i làver ross dl'amor.
J'amor dël vagabond a j'ero san
(còtia l'andura su doi fianch paisan
le tërse di cavèj color dël pan).
Sò cel, soa gòi, cangiavo tuti i dì.
Ma a l'é fërmasse - strach - ant l'ambrunì
e a l'ha piorà sle busche d'òr d'un nì.
Anche su Ij faunèt 1955 e Romanzìe 1983
Armanach piemontèis 1942
Mistà roman-e
Piassa dë Spagna
Piassa dë Spagna
rossa e giàuna al tramont
con le sinch palme vërde
am fond.
Piassa dë Spagna
seren-a come na cun-a
sóta i ventàj duvert
dle sinch fije dël desert
argentà da la lun-a.
Piassa dë Spagna
ant l'alba roman-a con an mes la fontan-a
dal Bernini scurpija:
la fontan-a
ch'a smija
la greuja creusa d'una granda cuchija
cogià
che as colora e at colora
di rifless ëd madreperla irisà
sóta la reusa dël sol
pen-a nà.
Piassa dë Spagna
a mesdì.
Salon inmens d'un cardinal
con le paramanture dë vlu ross oriental.
Salon
splendrient
duvert a la fòrsa corsara di vent
ch'a intro dal veuid d'un portal
inmaginà
spalancà
sla seuja dla scalinada
dla Trinità de' Mònti:
la scalinada
- bianca larga infinija -
batija
për un'Invincibil Armada
ëd Cavalier Crosià
- con piume bleuve an testa e 'd piche 'd fer armà -
pronta a dé la scalada
al sol trionfal;
pronta - al prim signal
musical
ëd bataja -
a criveleje la testa, frangià d'un reu 'd barba giaja,
al gran Sultan
Maometan.
La testa dël Turch maestos.
La testa dël Vej silensios
che - fassà
d'un turbant ë-scarlat ëd rubin tempestà -
a sta
con la soa facia borenfia, anvisca 'd rabia gueriera,
fërma:
contra lë sfond cilest ëd l'inmensa bandiera
d'un cel ëd seda slargà
su la bianca cristian-a sità.
Piassa dë Spagna,
me cheur
a bat ëd bonheur
sóta a toe palm a ventàj:
sinch, come i dij d'una man,
sinch dij vegetaj
ch'a san
carëssé pian
me cheur uman.
Me cheur che fin-a a ier a meuria
ëd nostalgìa
për un paìs lontan
godù sufèrt adorà
parèj dël còrp maravijos d'una fija
- vist,
ant una neuit ëd guèra,
abandonà su la tèra -
con le man e la testa strompà.
Piassa dë Spagna d'istà.
Tuta sbrincià
ëd sangh doss come 'l sangh dla ferija
d'un pom granà
s-ciapà
con la scòrza giàuna ch'as tòrz e ch'a brusa
sóta la grinfia 'd brasa del Sol Lion ch'a la strusa.
Piassa dë Spagna d'istà.
Soris d'una boca 'd fumela andalusa
basà!
Anche in Roma andalusa 1947
Fontan-e 'd Villa Bòrghese
O' faunèt ch'i vë spòrse an sle fontan-e
a sbrincé le nereidi patanue:
le nereidi dle coe 'd pès torzùe
e con i sen ch'a spompo 'd veuje uman-e.
O' bei sarvan che, ant s'j'erbe molanciùe,
v'argrigne për vaité i sàut ëd le ran-e:
e son-e, ant vòstra fluta, arie pagan-e
gonfiand ëd gòi le pansse bëdrassùe.
O' triton vèrd che 'mbranche con le man
i fianch ëd le siren-e eui-ëd-giusmin
për anfileje al còl perle 'd basin.
O' maravìa 'd cóst mè seugn pagan:
podèj cangeme ant un bel cit latin
e cavalché ìn sla gheuba d'un delfin!
Anche in Ij faunèt 1955 e Roma andalusa 1947
Seira al Pincio
Paradis ancantà 'd òmini 'd pera
ch'a vijo, anlineà, sla seugno d'ij pin
e a scoto ant l'ombra sfurniolé i basin
ant i tramont fronzì d'aria legera.
Drinta un cel ëd diamant, granda e severa,
Roma a së specia come ant sò destin.
Ma ven-o a ti, da tuti i tò scalin,
Pincio, j'amor dla gioventù sincera.
La sità 'd perla a nija 'nt l'ora sombra:
le soe cùpole a smìo gole 'd pèsscan
ch'a bochijo, 'nt la neuit bleuva, lontan.
Ma ti, Pincio, vlutà 'd carësse d'ombra,
ti 't dëstache le stèile con ëd man
bagnà 'd seren-a, 'd lun-a, 'd pior uman.
Anche in Roma andalusa 1947
La fontan-a 'd Villa Medici
Fontana 'd Villa Medici che al cel
të s-ciode un liri d'aqua trasparenta:
ël liri dël tò spricc ch'a së scarpenta
e as tòrz, ambrass al vent, come në stel.
Fontan-a 'd forma arionda che, inossenta,
të sgiajisse al gatij 'd n'ala d'osel
e 't rije 'd gòi al cit basin d'amel
ch'a t'argala n'avija splendrienta.
Ti 't ses, al sol, na sieta sislà d'òr,
da mira al gran palass: dnanss ai decòr
dle colòne ch'a reso 'l sò portal.
E 't guarde da lontan grimpé 'l caval
ch'a guida la quadriga dla Vitòria
su l'Autar ëd la Patria, bianch ëd glòria.
Anche in Roma andalusa 1947
Giornà d'otonn roman
Bionda giornà d'otonn, tëbia e gentila,
che 't dëstache dai fianch feuja për feuja
parèj 'd na bela fiëtta ch'as dëspeuja
dnanss a la fnestra 'nt una neuit tranquila.
Giornà che 't seugne con j'eui fiss ëd neuja
ma ch'a të sponta an sen n'anvìa sutila
quand che, al tramont, j'é na stèila ch'a fila
travèrs al cel - e 'l tò cheur as dësfeuja.
Da Villa Sciarra ai pé 'd Villa Madama
ël sol a l'ha basà, pian, ògni rama
prima 'd cogiela an brass a la natura.
E tuta Roma a l'é parèj 'd na mama
ch'a l'ha dàit a la lus na creatura
e ades a deurm sudà: rijenta e pura.
Anche in Roma andalusa 1947
Ed eccoci a ‘l caval ‘d brôns, giornale settimanale torinese (la periodicità diventa in alcuni periodi quindicinale, in altri mensile) della Famija Turineisa che nasce nel 1923 e viene pubblicato fino al 1933 quando, per le leggi del regime fascista dell’epoca, la Famija viene soppressa. La pubblicazione riprende al rinascere della Famija nel 1946. Olivero vi collabora fin dal 1931; nel numero del 27 giugno 1946 il segretario della Famija, Arturo Gianetto, si rivolge ad Olivero con queste parole:
It ringrassio côn tut ìl cheur dël to pensé gentil për la Famija Turinèisa, e për ‘l caval ‘d brôns. Amiròma la tôa imparzialità e diritura magnifica e pi che aut l’opera tôa ‘d piemontèis purissim che a ten auta la nostra bandiera a Rôma.
L’apostôlato che it l’as così côragiôsament afrôntà për teni viv ‘l sentiment nôstran fra tuti i nostri cômpatriota residenta a Roma a l’è encômiabil.
Olivero collabora a ‘l caval ‘d brôns con innumerevoli poesie ed articoli fino al maggio del 1968. Sul successivo numero di giugno compare una favorevolissima recensione, a firma Adriano Musso, del lavoro di Olivero-Viglongo su Padre Ignazio Isler. Nel febbraio e nel luglio 1969 compaiono poi due brevi articoli sullo stesso tema che mettono in dubbio affermazioni di Olivero. In particolare il Noterelle a firma Camillo Brero e Renzo Gandolfo indispettisce Olivero che risponderà punto su punto alle critiche sul primo numero della rivista da lui fondata e diretta La fiera dialettale del 1970, organo dell’Associazione Nazionale Poeti e Scrittori Dialettali di cui Olivero è tra i fondatori e all’epoca Vicepresidente.
Olivero riprende la collaborazione nel 1983 dopo l’intervista pubblicata su due numeri (maggio e dicembre) che concede nella sua casa romana ad Albina Malerba. Tra il 1984 ed il 1985 Olivero invia poesie e traduzioni. Poi qualche cosa si rompe nuovamente. Nel numero di luglio del 1985 viene pubblicata una poesia a lui dedicata dall’amico Umberto Luigi Ronco Van Gògh Van Gògh. Sul numero di novembre integralmente la commemorazione di Pinin Pacòt tenuta a Palazzo Lascaris di Torino da Renzo Gandolfo. L’anno successivo ‘l caval ‘d brôns cambia formato (più piccolo), veste grafica ed impostazione editoriale. Nel numero di settembre del 1992 troviamo ristampata la poesia Prim frisson. In quello di settembre-ottobre del 1996 il necrologio accompagnato da Mè faunèt. Con il dicembre del 1997 ‘l caval ‘d brôns chiuderà definitivamente i battenti.
Qui di seguito le poesie di Olivero pubblicate prima della sospensione delle pubblicazioni del 1933.
Ël rigodòn (novembre 1931)
Le poèmes, amis, son des bals costumés.
E. Lochas
Allegretto
Son-a ancòra col’ariëtta
così ciàira an sla spinëtta!
Damisela con fichu
e ‘l nasin ch’a vòlta an su
veul dé un andi al rigodòn
con ël fieul dël vej baron.
Musichëtta tapagera
fa casché la tabachera
dël baron ch’a strenz la man
dla marchèisa d’Alpignan. .
(Cola man già un pòch rupìja
quante idèje ch’a dësvìja
ant la men ëd sor baron
lì, piombà, sul cadregon!). .
Andante appassionato
Ecco, arlenta an sla spinëtta
la cadansa ‘d col’ariëtta.
Ma una nòta còtia e bela
veul nen tase, fa la rela,
e ai doi giovo ant ël salon
guasta ‘l temp dël rigodòn.
Con në sgari la damin-a
s’è antrapasse ant la vestin-a,
baronèt, për tnila an pé,
sbaglia un quart e ij so pensé…
(Fa un cit reul, la sìpria bianca,
sla facin-a, andava a manca!).
A marchèisa e a sor baron
- man ant man – passa un frisson…
Allegro mosso
Damisela e baronin
marco an musica l’inchin:
che d’ociade birichin-e
fan fiorì le nòte sclin-e!
Che ‘d ricòrd, che ‘d sospiron
va dësviand col rigodàn!
Quand ël giovo, ant un passage,
cambia temp, a sfiora ‘l plage
con soa man carià d’anei,
dla damin-a dij trè néi.
S’vëdo antlora doi pomin
coloresse dël rubin
e doi euj – doe pèrle dròle -
nijo ant doi laghèt dë viòle…
Adagio
Tas la nòta birichin-a
dla facessia moscardin-a;
e a coregg, la damisel-a
con n’inchin soa marminela… …
Lentissimo
Veste ‘d seda a largh volan
ch’a s’inchin-o a ch’as na van.
Sul taulin, ant l’ombra ancreusa,
j’è doe lacrime e na reusa.
Seurto ij sèrv a pas doublé
àut portand ij candelié.
Anche su Musicalbrandé marzo 1960 e 'l caval 'd brôns marzo 1963
A Gesù Bambin (dicembre 1931)
Bel Bambin sant, che giù dal cel stèilà,
coma për tòch ëd magica bacchëtta,
‘t na ven-e, an toa vestin-a ambrilantà,
tant al palas dël rich che a la sofiëtta;
guarda coma son sol ant la stansiëtta
con le muraje veuide, dëspojà,
mentre la fiòca a cala e un son ‘d baudetta
- ‘nt la neuit – am cun-a l’ànima angossà!
‘D cò mi, ‘d cò mi veuj toa benedission!
Se un dì l’hai bëstemiate, im na pentisso
e ‘d pentiment – òh, guarda! – i sangiutisso.
Ma famlo, famlo dunque un tò cit don…
Ant me letin lo speto a brass dësteis.
Òh, porteme na bambin-a ‘d dosent mèis!
Mercà dle fior (Gennaio 1932)
A Dino Piccaluga
S’l’anima sombra ‘l sofe d’na malìa
coma ‘l sospir d’na boca an-namorà,
l’han porta-je al poeta an agonia
tante vos già lontane e dësmentià.
Vos cantarine ‘d boche parfumà
d’ij soris pì grassios dla poesia,
con na cadena ‘d reuse anghirlandà
l’han anvlupalo ‘nt una sinfonia…
Maupassant, Maupassant!, la toa tortura
l’hai sentùla d’cò mi fasseme ‘l cheur
(e la mia ment l’era bin ciaira e pura!).
Na musica, ‘n sospir largh ëd boneur
l’han sprofondà’l batel dla vela scura,
s’l’onda dël mar a l’han robame ‘l cheur.
Hortus conclusus (Marzo 1932) Questa poesia è stata ripresa da Olivero, fusa con J'euj ëd j'Angej, facente parte della raccolta Ij faunèt, e con l'aggiunta di cinque versi iniziali, a costituisce la poesia Tribaudëtta dl'Alba dle Palme, pubblicata la prima volta sul Bollettino dla Famija Piemontèisa di Roma dell'aprile 1952 ed ancora su 'l caval 'd brôns dell'aprile 1964 e dell'aprile 1984. Tribaudëtta dl'Alba dle Palme è inserita tra le poesie del Bollettino dla Famija Piemontèisa di Roma nella terza parte delle poesie dedicate ad Olivero.Le poesie di Luigi Armando Olivero (Terza parte)
Son ëd cioche a matutin
së spataro 'nt l'aria ciaira:
un l'é coti, l'aotr l'é s-clin...
Ciocaté sta vòta a paira!
Pasqua bela, Pasqua ciaira
con man giunte a fa n'inchin;
drinta 'l claostr a dis la giaira
minca 'n pass ëd frà Martin.
Pend da banda al sanrochin
na corona 'd maia raira;
na mistà 'd Gesù Bambin
carëssà da na man maira...
Vos ëd nì për ël giardin!
J'ole 'd monssù Dino (maggio 1932)
A Pinin Pacòt
An drinta j'ole tracagnote e bele,
óra veuide e quacià come doe cosse,
j'era, un temp, cói salam dle cóne rosse
ch'a fan suvé 'l vinèt ant le vassele.
L'han sentù, para a lor, dontrè morfele
(la manina dacant le boche rosse)
confidesse d'amor le prime angosse,
ant ël pèilo, tra i tond e le scudele.
Busto, Pinin, che giù dal cel stèilà
tuti ij fidlin dla nòstra pena 'ncreusa
jë sleujo drinta an làcrime 'd rosà?
Ma no! 'Nt le neuit ch'a odoro 'd fengh tajà
l'hai vist-je mi dontrè bochine 'd reusa,
da para j'ole, a combinè ij pecà!
Anche su Ij Brandé Armanach 1979
Ël ghi (Gennaio 1933)
(Scotand la Norma)
AU GUI L'AN NEUF
Èl bosch l’é frôs, ma ‘l lum dla luna ariônda
a filtra tra le feuje dla ramaia
a ‘nluminé n’esercit an bataia,
chiñe le lañsse, dnans ‘na faja biônda.
Candia la man ch’a stress l’arma ch’a taja,
côn në sluse ‘ndôrà, la prima frônda;
côntra la rôl iñmeñssa ai passa un’ônda:
La canssôn d’ij guerier prônt a bataja.
Mi, pì môdern. T’na fas una corôña
vërda për tôa caviera ambrilantà,
anche s’at rij ant j’eui n’aria miñcioña…
Ël ghi l’è ‘l trait-d’union d’ j’añ-namôrà:
l’è ‘l so frut bianch-argent côl ch’a tacôña
le gioie neuve a côle… dl’an passà!
Parnas Piemontèis
Quasi in contemporanea con il matrimonio tra Luigi Olivero e Cinci Viscardi, il 10 maggio del 1943, per i tipi delle Edizioni Il Verdone, a Torino esce, fresco di stampa, Parnas piemonteis sotto l’egida de Ij Brandè. È un’opera collettiva di nove poeti piemontesi: Alfredino (Alfredo Nicola), Carlo Baretti, Renzo Brero, Aldo Daverio, Armando Mottura, Pinin Pacòt, Carlottina Rocco e i due sposini, Luigi Olivero e Cinci Viscardi. Sei poesie di Olivero e cinque della moglie. Davvero un bel regalo di nozze. Una delle poesie di Cinci Viscardi si intitola, non so quanto a proposito, Nòsse e in tutta sincerità non so se attribuirla a lei o al marito. Tra le carte autografe di Olivero nel Fondo Olivero di Villastellone ne ho rintracciato, senza alcuna indicazione, la copia manoscritta dallo stesso Olivero…
La presentazione del volume è di Onorato Castellino di cui trascrivo alcuni pensieri su Olivero:
Uno solo fa eccezione, stracittadinissimo, anzi cosmopolita, ma nella vicinanza con gli altri la sua voce stride nel contrasto.
L’Olivero, un giornalista che viaggiò e visse in diciotto nazioni di tre continenti, ed è redattore politico delle radiodiffusioni estere, presenta un saggio del suo Aeropoema con la Lauda dël mar: futurismo e dannunzianesimo interpretati con la favella di Gianduja. Non soltanto, ma dal volume Diauleri, anch’esso di prossima pubblicazione, pigliato lo spunto da due versi di Baudelaire, agita il contrasto gnostico e manicheo dei due principi del bene e del male.
Non c’è brigata che non abbia il suo ribelle, geniale nei gesti e nei malestri, che sdegna la facile ammirazione anzi si fa un piacere di farti montare la stizza, e tuttavia gli vuoi bene, che non ne potresti fare a meno. Nella compagnia dei Brandé si chiama Luigi Olivero, sì, quello che canta la Lauda dël mar. Tutta la sua poesia esorbita dai confini dialettali, e naturalmente egli vi dirà che la poesia vera non ha confini, che si può benissimo, con qualunque mezzo espressivo maneggiato con dignità e sicurezza, parlare a una geisha o tormentarsi, come nell’Autar ëd pera, nella drammatica ascesa dell’uomo verso il mistero.
La rieuse
Con tuta la boca ti 't rije
mostrandme le perle dij dent
e j'euj splendrient.
To rije l'é 'l rije 'd sent fije
ch'a rijo d'un rije nossent
- j'ariss ant ël vent -
tonfandse ant ël mar
a cheuje 'd cuchije
për un marinar.
Quand ch'i t'ëm rije davsin
t'ëm dësvije d'anvije 'd basin.
Mè sangh a beuj come un vin.
Tò rij
l'é un gatij
ëd fij
sutij
d'un violin
s-clin!
Anche in Storia lettetaria del Piemonte di Camillo Brero Vol. III 1983
A na geisha
Ant le màndole dj'euj da cinesin-a
i të specie le neuit sul mar lontan
doa le barchëtte smingole as na van
con ël tiribol d'òr 'd soa lanternin-a.
Su tò còrp silensios dë statuin-a
ij mandarin dël sen fërfojo pian
(mi, për nen vëdde, im paro con le man,
ma ten-o ij dii ë-sbal a ventaljin-a).
Dai cavèi, su la front, an dramuscal
ai piotin 'd zora ij sèp cit da mousmé
ti 't ses la sorelin-a 'd Butterfly.
E mi cisso l'ujon d'un me pensé
su l'oslin dël tò cheur: ch'a bat dë sgial
tant che t'inchin-e për mës-cieme 'l the.
Anche su Musicalbrandé marzo 1964 e Cinquant’anni de ‘l caval ‘d brôns 1973, pubblicazione annuale per il Carnevale della Famija Turinèisa
Le infermere
I
Sovens ant ij me seugn a j'é 'd figure
spàlie ch'am toco pian su j'euj sarà
durbendme le parpèile sul passà
dël singher brun. E a torno j'aventure.
A torno ij me vintani scarpentà
- sbëfiard ëd tute gòj calme e sicure -
ch'a scarpisavo an tèra le paure
campandse a na conquista disperà:
cola dë strenze për la gardamèila
la Vita ch'a l'ha an front la grama stèila,
la stèila 'd me destin malifissià.
Ma la Vita e la stèila a son restà.
E am carësso la ment càuda 'd folìa
le mie seure d'amor e 'd poesìa.
II
Le sorele d'amor ch'a l'han ciamame
mai gnente e sempre ofrime 'd cose oneste:
quand che 'nt lë sparm dël cheur, sot le tempeste,
tute le fòrse a l'han abandoname.
E ant j'ore - niss dë sconfòrt - pi grame,
su la mia carn signà 'd ferije ancreuse
a l'han savù posé ij boton ëd reuse
dij sò basin. Parèj ëd cite mame...
Sorelin-e dël cheur silensiose,
mi pòrto ant la mia carn vòstra bontà
e ant l'ànima vostr'ànime 'd masnà.
Su l'autàr dël ricord mi but na fior
rossa coma la brasa 'd me dolor
për scaudé vòstre man bianche, pietose.
Infermere amorose,
ch'i torne avsin, ant le neuit tormentose,
al singher brun. Ò misericordiose!
Lauda dël mar
Ò mar,
bel sivalié
antich
calà dai brich
ëd Ronsisval
come Orland a caval!
Splendrient d'un'eterna gioventura,
cuvert da n'armadura
bërlusenta e temprà,
të spron-e a sangh
tò caval bianch
ch'a svanta la coa,
ch'a sopata la còma,
ch'argrigna ij dent
ant una corsa mata:
campand le scume 'd sò furor al vent
come ant na bela giòstra dël Tërsent|!
Ij sò fianch, ëd tenës-cia scantirà,
as dëstendo sul mond
(anfiteatro ariond)
come doi arch bandà.
E ti, bel sivalié,
faità
a la dosseur dla pas
o a la ràbia dla guèra,
't lo fërme 'd colp con në strincon violent
dnans a la Tèra:
dë dnans a toa morosa
ch'a të speta, grassiosa,
cogià 'd zora 'l tapiss dle sàbie d'òr
ch'a jë scàudo 'l bel còrp come un tesòr.
La Tèra
morëtta càuda, slanghia,
a speta che t'ij fasse fantasia
frenandje 'l tò caval
davsin
(con le doe madreperle 'd j'onge
e l'òr dij doi ciapin
ch'a luso 'd mila splue
d' zora soe spale nue)
rampand ant l'aria con un sàut frontal
sota lë stendard ross dël sol trionfal.
La Tèra càuda, ò Mar,
ch'a frisa tuta 'd gòi sota l'azar
dël còrp inmens, arcà,
dël tò bel caval bianch
ch'a pudria pistela:
mentre, anvece, ti 't cale giù da 'n sela
për core a 'mbrassela:
e 't coge aranda a carësseje ij fianch!
Ò Mar,
bel sivalié
antich
calà dai brich
ëd Ronsisval
come Orland a caval!
Anche in Ij faunèt 1955 e in L'areopoema Piemontèis ancheuj 1993~1995
Aeterna pax
...dans le régions de la véritable Poésie,
le Mal n'est pas, non plus que le Bien...
Baudelaire
Un a l'é crocifis ant ògni cheur:
a le spin-e piantà su la soa front
a l'han anlagà 'd sangh tut l'orizont
ant la primalba trista 'd nòst boneur.
L'autr a brusa 'nt le idèje d'ògni front:
e crasà da un destin ross ëd maleur
a l'é piantasse j'onge drinta 'l cheur
squarsand ëd bùria e 'd fùlmin ël tramont.
Un a l'é fieul dël sol, l'àutr 'd la lun-a.
Un a l'é 'l re dël bin e l'àutr dël mal.
E tuti doi së spòrso su na cun-a...
Ò Nosgnor, ò Demòne, ant costa val
ëd làcrime e 'd dolor, sensa fortun-a,
përché l'eve portane 'l bin e 'l mal?
Perché combate vòstra eterna guèra
sarand l'òm ant la mòrsa 'd doi destin,
antossiandje 'd pecà fin-a ij basin
e veland la soa gòi ëd pen-a amèra?
Fòra 'd nòst mond a son vòstri confin:
ël paradis an cel, l'infern sot-tèra.
Òh, lassene sëmné vòst camp ëd guèra,
e torné 'nt ël mistere sensa fin.
Lassé che costa pòvra creatura
ch'ampasta 'd sangh e 'd pior soa mica 'd pan
a viva an pas, almen, soa vita dura.
Svacué 'nt le nebie dij mascheugn lontan:
e, 'nt un'alba 'd perdon su la natura,
ò Demòne, ò Nosgnor, deve la man!
Anche su Musicalbrandé marzo 1984
L'autar ëd pera
Sla montagna a j'é gnun.
Mi sol al sol.
Ël vent a passa ant ij me cavèj brun
e 'l sol ansema al vent
a vesto d'òr bujent
l'aragnà uman-a,
patanùa,
ch'a l'é vnùa
montand pian da la pian-a:
là giù, an fond, ant la nebia sperdùa
lontan-a.
Vestïa dle set pel dij set pecà,
con ij brass e le gambe slargà,
còs ses-to mai, ò creatura uman-a,
se nen un'aragnà
montà su da la pian-a?
Ma, fognand ant l'azur dël cel inmens,
ël sò eui neir a s-ciaira
tre nivolëtte 'd fum come d'incens.
Ma, d'antorn, tra i brusèi e le ambrun-e,
aj carësso le spale
òstie bianche 'd farfale.
Ma cola grisa rochera
- ch'a spòrz
come da un mar ëd lus e d'aria
d'zora col prà
tapissà
ëd brutairòle e 'd limonaria -
a l'é un autar ëd pera.
E l'aragnà a rivèd ant la natura
ij sign dla soa tortura.
L'é slontanasse da la gent
për dësmentié...
për liberé
la soa ment
da le bianche vision dël sò torment.
E 'l sò torment a viv.
Fin-a 'l sò còrp a scriv
- arvèrs, a brass duvèrt, sla pera dura -
ël sign pietos
dla Cros
ch'a lo tortura.
L'aragnà uman-a,
ch'a vorìa mach pi vive 'd lus e d'aria,
a sarà mai solitaria.
Nivolëtte d'incens.
Òstie 'd farfale.
L'autàr ëd pera
scurpì sla rochera.
E la Cros viva dla soa viva figura...
Son le vision eterne, signà 'nt la natura,
ch'a compagno ògni uman-a creatura
da quand ch'a nass fin-a a la seportura.
Sla montagna a j'é gnun.
N'òm sol, su lë sfond dël tramont,
ant l'infinì dl'orizont.
La pieuva ai benedis
ij cavèj brun
mòi come j'erbe dle sorgis.
Pian, coma ch'a l'é montà,
ma con j'euj fiss coma fusso ancërmà,
l'aragnà uman-a a torna vèrs al mond:
vèrs al valon profond.
Anche su 'l caval 'd brôns luglio 1967 e su Musicalbrandé giugno 1982
Ël Tòr Arvista lìbera dij Piemontèis è un quindicinale fondato a Roma da Luigi Olivero tra il 1945 e il 1946, numeri da 1 a 30 più un numero doppio 31/32 del 15 dicembre 1948 / 1 gennaio 1949.
De Ël Tòr Olivero è anche, in qualche modo, editore, nel senso che non ha alcun vero finanziatore a suo sostegno. Con lui collabora alla rivista il pittore e scrittore Pier Demetrio Ferrero, di cui molte opere pittoriche figurano nei Musei Vaticani ed in altre importanti raccolte.
Fu sostenitore e mecenate de Ël Tòr il Senatore Pier Carlo Restagno. La rivista godette della considerazione di Luigi Einaudi. Benedetto Croce ha definito Ël Tòr: La più bella rivista folkloristica italiana, tale da assumere risonanza europea.
Camillo Brero scrive in merito:
«Noi, comsissìa i chërdoma giust e doveros arcordé cola data dël 14 ëd Luj dël 1945, che a l’ha portà ant j’edìcole ‘d Piemont e ‘d tuta Italia (un Piemont e n’Italia delabrà da la guèra pen-a finìa) ël nùmer 1 d’«Ël Tòr».
Da cola data – ògni quìndes di – fina al 1 ëd Gené dël 1947 ( e peui con ël nùmer 31/32 dël 15-12-1948/1-1-1949), «Ël Tòr» a l’ha esprimù ‘l mej ëd la produssion leteraria piemontèisa ‘d coj temp.
Luigi Olivero a scrivìa che: Disdeut ani fa, tre scritor giovo, - Pinin Pacòt, Oreste Gallina, Alfredo Formica – a viscavo, con ij sinch nùmer dl’arvista Ij Brandé… la prima ciaira fiamà ‘d leteratura piemontèisa moderna ch’a duvìa esse slargà da j’Armanach Piemontèis dij Brandé: citi anuari ‘d Poesia che tanti àutri giovo e tanta bela leteratura a l’han fàit conòsse al pùblich ant j’ani trist comprèis tra ‘l 1931 e ‘l 1938. Ël Tòr as vanta d’esse una continuassion ëd cost moviment leterari, e, disuma pura, una continuassion pi nervosa, pi ambissiosa e pi intransigenta ancora. (Da: «Ël Tòr» - Ann I – N. 9/10 dël 22-12-1945)
A l’è pròpi cost caràter neuv che a l’ha fàit d’«Ël Tòr» una Arvista svicia, inteligenta, dinàmica e rica coma dificilment as treuva an un giornal leterari.
Ël Tòr N° 1 del 14 gennaio 1945
Piemont
Ò Piemont, ò paìs dij montagnar,
Paìs d'òmini dur e tut d'un tòch,
Ma àut, ma frem, ma fòrt, con ij tò ròch,
Ma militar!
Cesare Balbo
PIEMONT! Piemont! I crijo con la fòrsa
ëd tut mè sangh e 'd tuta la mia vos.
Contra tuti ij vergnàch e j'ambissios
tò nòm lo saro ant cheur come ant na mòrsa.
E 'l tò parlé da mas-c, Piemont glorios,
ël tò parlé sislà 'd paròle crùe,
l'é come un arch batì 'd pere pontùe
d'antorn a mè sërvel giovo e sbëfios:
un arch che për ë-sfond a l'ha 'l tò cel
ch'a cheurb, Piemont, le toe montagne a pich,
ij tò bej camp laurà dal pian ai brich.
E 'l pensé ch'a lus drinta mè servel,
Piemont, l'é dl'istess fer che ant le toe tère
a squarsa j'òss dij nemis ëd le toe guère.
Anche su Romanzie 1983, su Piemontèis ancheuj del giugno 1983, su 'l caval 'd brôns del gennaio 1984
Ël Tòr N° 2 del 15 luglio 1945
La chërdensa
Riprodotta, da originale, in coda alla pagina:
Appendice quinta: gli scritti di Luigi Olivero su giornali e riviste
Ël Tòr N° 4 del 15 settembre 1945
«A windy Day»
A Picture by E. F. G. Guérard (1821-1866)
at Walker's Gallery, New Bond Street, London
Na giornà 'd vent a l'é na meravija
ch'am ripòrta la ment vers a l'età
dle young ladies biondin-e an falbalà
ch'as tiflavo 'd bel deuit e 'd poesìa.
An sël vitin ëd vespa bin sancrà
ël bras d'un gentleman a së strenzija,
con ij nerv frissonant, për ten-je a fren
le tortolin-e svice 'd doi bej sen
ch'a spompavo ant ël vent për volé via.
Ij suportin ëd paia dij capej
as dësversavo ad ògni colp ëd vent,
a volavo ant j'ariss ij doi bindej
mal anlijà sota 'l facin rijent.
E le veste - òh le veste! - a l'era mei
quacesse: për che j'euj impertinent
a pudèisso nen vëde le cavije
e tante d'autre cose ben turnije
ch'ai piaso ai giovo e a fan soride ij vej!
Al rondò 'd Piccadilly ambandierà,
na rela 'd birichin pèiver e sal
së stërmava da para d'un fanal
con la flecia tra ij dij tèisa, bandà:
spetand che un sofe largh ëd maestral
aussèissa ij rigadin dla nobiltà,
për sfrande-je un bel òss ross ëd ceresa
ant le ciape carnose 'd na Marchesa
con le vestin-e a roa svantajà.
Veste larghe dë vlu bordà 'd pissèt
aussà dal vent come na man dë spos:
d'un ë-spos impassient e malgrassios
ch'a veul toché 'l cicin d' zora ij caussèt!
S-cirpe 'd seda listà 'd color giojos
ch'a dëscurbijo, su 'n cheur, un cit bochèt:
un bochèt dë violëtte profumà
ch'a volavo an sla tuba ambalsamà
d'un honourable sir surtì dal ghèt!
Londra antica, busiosa e moscardin-a,
che t'ij mostrave al Contin ëd Cavour
la siensa dla politica d'ij sgnor!
La politica inglèisa busiardin-a
ël Cont a la vëdia 'nt na Lady an fior
dal portament superb d'una regin-a.
Ma quand ch'a jë vnisija un colp ëd vent
dai paìs pi davsin dël Continent
- ahidè! - che sgiai a tnisse la vestin-a:
për che gnum ai vëdèissa an sle brajëtte
ij sign ëd le manasse dij corsar
che, tornand dai paìs dë 'd là dai mar,
ai fasijo 'd carësse bin maunëtte!
...E l' nòst Contin - paisan particolar -
as rangiava j'ociai ëd chìle stanghëtte,
adociava col gest e a concludia
che për intré 'nt le grassie 'd cola fija
l'era mei nen parlé dle soe brajëtte...
L'òm furb ai ciama mai a na morosa
vaire mas-c, prima 'd chiel, a l'ha ambrassà;
ai fa nen ël proces al sò passà
s'a l'ha avù n'esistensa... facessiosa.
Ai passa ansima al numer dij pecà
e as gòd la soa carn reusa prosperosa.
Come 'l vent, ëd cò chiel ai tira via
la pleuja ricamà dla lingeria
suznand la polpa còtia e delissiosa!
~
Giornà 'd vent, che t,ëm pòrte a ricordé
le tradission polìtiche dla Stòria
dël mè Piemont gentil coronà 'd gloria
che tante còse a l'ha savù s-ciairé!
Sensa mai anciochesse con la bòria
- ma con un po' 'd furbissia e 'd savèj fè -
ël birichin Piemont dël prim Eutsent
quanti òss ëd ceresa - ant ij dì 'd vent -
a la young lady a l'ha savù tiré!
Windy Day -largh, arios - an sla sità
dle miss bionde parèj dla canamìa,
ti t'ëm trasporte con la fantasia
a n'epoca trop bela e dësmentià:
ancheuj che un vent ëd guèra a pòrta via
s-cirpe, bindej, pissèt e falbalà!
Pròpe ancheuj che ant ij cheur la poesìa
l'é mach pi na fior sëcca. Ancheuj, ch'a nija
andrinta un mar ëd sangh l'umanità.
Anche su La Martinella Milano X 1952 e su Ij faunèt 1955
Ël Tòr N° 5 del 29 settembre 1945
Invocassion a Notre-Dame de Paris
Anche in Ij faunèt 1955
Riprodotta da originale al termine della pagina:
Artisti che hanno collaborato con Luigi Olivero
Ël Tòr N° 6 del 10 novembre 1945
Lady Godìva
Un cheval doit courir plus vite quand
il se sent une jolie fille sur le reins.
Jules Renard
Lady Godiva, bionda principëssa
dla Stòria inglèisa, che 't l'has dàit l'onor
për salvé da la taja dël tò Sgnor
ël tò pòpol paisan con na scomëssa.
- Good Lord, Madama, ai Vòstri brut pastor
ij gavereu dla taja la cavëssa
col dì che mostrerei la Vòstra blëssa
sensa un vel për le stra 'd Còventry an fior.
Lady Godìva su 'n caval d'argent
a passa (a l'é una reusa an brass al vent!)
e fnestre e pòrte a sara la gheusaja...
O bionda faja, bin na dobia taja
mi l'avrija pagà për vëdte ij fianch
(chi sa che fianch!) bej drit sul caval bianch.
Ël Tòr N° 7 24 novembre del 1945
Nino Costa
Il poeta non ha altra effige
che quella dei suoi versi.
Giovanni Pascoli
N'ànima granda come 'l nòst Piemont
ant un omnèt onest e degordì
parèj d'un gnògno dij bej temp fiorì
ëd maghe bionde con na stèila an front.
Quand che l'alba a la tèra ai dà 'l bondì
chiel a pòsa na man 'd zora la front
d'una Mamin-a che, fin dal tramont,
për un pecà d'amor l'ha sangiutì.
Sal e pèiver sul nas ëd la gheusaja
a spàntia con un rije malissios
come Brofferio al temp ëd soa bataja.
Peui s'ancoron-a 'd Brassabòsch frondos
e ai decanta a l'età spòrca e sarvaja
la Ròba nòstra: 'd nòst Piemont glorios.
Altre versioni su Ij Brandé N° 105 del 1951, 'l caval 'd brôns del febbraio 1965 e sull'Almanacco Piemontese Viglongo del 1978
Ël Tòr n° 8 del 15 dicembre 1945
Le catedrai
Riprodotta in originale in coda alla pagina:
Poesie dedicate al Natale e ad altre ricorrenze (Pasqua, Carnevale...)
Anche ne Ij faunèt 1955
Ël Tòr Numero doppio 9-10 del 22 dicembre 1945
La Speransa
Une petite fille de rien de tout.
Charles Pêguy
Na fiettin-a da gnente
it ses mach, ò Speransa!
Na singheriëtta dij cavèj azur
vestìa d'un faudalin
a bolin
vèrd ë-scur.
T'has na coron-a an testa
ma l'é mach d'ariondele.
Ij tò làver ë-smòrt l'han un soris:
sensa gòj
sensa amis.
E, passand, t'ëm lo smon-e
përchè mè cheur a piora.
E ti, pòvra, t'ëm fas la carità
përchè son pi che ti
sol e afrì,
disperà.
Përchè t'has vistme a luse
ant j'euj na splùa 'd rivòlta.
E ti, nossenta, ti, pòvra masnà,
it seufre a vëde un cheur
dal maleur
strangolà.
Butme le toe manin-a
frèide sla front bujenta.
Forse ant le sàbie avische 'd mè dolor
ai fiorirà un mascheugn.
Forse un seugn
bleu d'amor...
Na fiëttin-a da hnente
it ses mach, ò Speransa.
Na singheriëtta dij cavèj azur
vestìa d'un faudalin
a bolin
vèrd ë-scur.
Anche ne Colana Musical di Brandé N° 21 del 1947 e ne Ij faunèt 1955
Soa tenebrosa maestà la neuja
Sa ténébreuse Majesté l'Ennuì!
Madame de Staêl
Mi son sempre stàit liber come 'l vent
dij mar inmens e dle montagne ardije.
Si j'ale bianche dle speranse mie
l'hai traversà paìs e continent.
E l'hai vist për le stra passé la gent
a file nèire come le furmije
mentre ant l'àut, ò mè cheur, it la rijie
pendù 'nt l'azur come un ciochin d'argent;
ël bate d'un motor l'era 'l tò bate
e n'élica a cardava su 'nt ël cel
la bambasin-a dle malinconìe.
Aquile nèire, le mie ideje mate
a sgrinfavo ij tramont durbend dal cel
na cascada dë stèile benedìe.
Soa tenebrosa Maestà la Neuja
vestija 'd nebia e coronà 'd nistere
ades am pòsa an front soe man legere
e un'ombra fiosca ant ël servel më sleuja.
Na mùsica lontan-a 'd miserere,
un rosé d'ore giàune ch'ad dësfeuja...
e ant j'eve fërme dël giardin dla Neuja
a nijo mie speranse përzonere.
Muraje coatà 'd mus-c, cancej sarà
con la mofa ch'a pend giù da le frà
d'ògni part a circondo la mia vita...
Òh, pudèime drissé da costa nita
ch'a stenz ògni mia gòi, ògni dolor,
e pudèi mandé al cel un crij d'amor:
- Òh torna, Libertà, lus ëd Nosgnor!
Ripubblicata con titolo generale per i due sonetti: Soa tenebrosa maestà la neuja e singolarmente L'Éliche dël viramond e Invocassion a la libertà su Almanacco Piemontese Viglongo 1980 e su Romanzìe 1983
Ij doi Fransesch
Da originale proposta in coda alla pagina
Poesie di Luigi Olivero dedicate allo sport
Anche su Armanach piemontèis 1983 e su Romanzìe 1983 entrambe con notevoli varianti.
Èl Tòr N° 11 del 15 gennaio 1946
Ël tòr e la cros
Tut antorn a mè let l'hai doe bandiere.
Un-a l'ha 'l tòr grimpant an camp azur.
L'àutra a l'é rossa, ancurnisà 'd bleu scur,
con la cros e 'l lambel ant soe frontiere.
Mi deurmo a l'ombra 'd coste doe bandiere.
E 't seugno, ò mia Turin, vestìa d'azur.
E 't seugno, ò mè Piemont, liber e pur
ant la sentura 'd fer dle toe rochere.
E 'nt le neuit che dal cel an-nivolà
stèile nisse dë scheur miro ij pecà
dla veja Luva ai pé dël Crist quacià,
mi vëdo un Tòr ëd brasa a l'orizont
drit contra Roma: a la difèisa pront
dla libera cros bianca dël Piemont.
Questa poesia, in vita del poeta, non è più stata riproposta.
Ël Tòr N° 12 del 30 gennaio 1946
French-cancan
Riprodotta da originale in coda alla pagina:
Aeropoema dl'élica piemontèisa
Ël Tòr N° 15 del 15 marzo 1946
Làuda dël marabut
Proposta da originale in coda alla pagina:
Scritti inediti di Luigi Olivero
Anche su Ij faunèt 1955 e su Armanach piemontèis 1981
An mòrt d'un partisan alpin
Dedicata al Sottotenente Helios Perlino 28-5-1924 ~ 10-5-1944
T'avije 'l nòm dël sol, Helios. Ant j'euj
la vita a të s-ciuplìa come na fiama.
Con l'amor dël Piemont e dla toa mama
't guernave un seugn garibaldin ant j'euj.
E 't ses andà al martire ant l'ora grama
'd nòstra vergògna che 'nt le càrn arbeuj.
E 't ses tombà davsin a d'àutri fieuj
pen-a surtì, 'd cò lor, dai brass dla mama.
Cheur ëd nòst cheur. Sangh ëd nòst sangh ch'at ciama,
da tute nòstre ven-e anradisà
ai pé dla toa cros nèira consacrà:
Helios!... Parèj d'un ragg ëd sol ch'a sfiama
giù dal gran cel ëd pèrla dël Piemont
ti 't vive e 't ven-e a carëssene an front.
L'ampicà
Su na tèra cheuita
'd Giuseppe Macrì
Crist sensa cros, ò mòrt, biond partisan
che 't pende con la còrda al còl, strossà,
le man daré la schin-a ai pols gropà,
j'euj fiss al cel: a un ragg ëd sol lontan.
Ij cornajass, ch'at vòlo antorn, a van
posandse sul branch gris dl'erbo gelà,
'd zora 'l grop dë soast anvërtojà
ch'a res toa testa bionda 'd Crist uman.
Su lë sfond invernengh ëd la campagna
tò còrp a l'é parèj d'una mistà
sul bianch ëd la tovaja d'un autàr.
Ma un fil ëd sangh, dai tò pé rèide, a sagna
sla fiòca. E a scauda - an mes ai sorch avar -
ël gran ëd l'òstia, 'l gran dla libertà.
Con lo stesso titolo su Il volontario della libertà di Udine del 16 luglio 1946. Riproposta poi più volte, modificata e con il nuovo titolo Crist paisan su 'l caval 'd brôns marzo 1965, Musicalbrandé giugno 1965, Cuneo provincia granda N° 3 1965
Ël Tòr N° 19 del 15 maggio 1946
Sotto il titolo Pieuva e bel temp la poesia Stravent di Alfredino e di Olivero Ël diauleri
Ël diauleri
Proposta, da originale, al termine della pagina:
Anche su Ij faunèt 1955 con il nuovo titolo Cantada dël diauleri dij pé forcù
Ël Tòr N° 20 del 1 agosto 1946
Ël Don Chissiòt modern
Proposta da originale in coda alla pagina:
Biografia di Luigi Olivero: terzo e quarto scenario (Verso la tempesta: diluvio universale ~ Viaggi)
Riproposta con varianti ed aggiunte ed il nuovo titolo Sirventeisa del nëvod d'Olivier ëd Ronsisval et dij sò magister Sivalié antìch e modèrn con barbis e barbaròt ëd bruzabèch sull'Almanacco Piemontese Viglongo del 1979
Ël Tòr N° 21 del 15 agosto 1946
Con il titolo generale Montagna e mar la poesia La tzanson di fourië della valdostana Eugenia Martinet e di Olivero Romansa
Romansa
Proposta, da originale, in coda alla pagina:
Biografia di Luigi Olivero: secondo scenario (Prima stagione poetica)
Anche su Musicalbrandé del giugno 1985 con il nuovo titolo Romansa dël marinar
Ël Tòr N° 27 del 15 novembre 1946
Con il titolo generale Ij paìs dël seugn le seguenti posie:
Ij paìs dël seugn - Hawaii - Madeira - Cuba - Sogn og Fjordane - Mexico - L'ìsola dël soris - Argentina
Proposte, come da originale, in coda alla pagina:
Giudizi espressi in anni recenti su Luigi Olivero
Ël Tòr N° 28 del 1 dicembre 1946
Con il titolo generale Stèilin-e 'd fiòca le poesie:
Stèilin.e 'd fiòca - Ritratin ëd la gòi - Ruvin-e - Plazuela de S. Marta - J'é n'erbo... - Juan Tenorio - Disperassion - «La Vierge» - Ël bon cassador - Ël novlin - Saralo vèra - Na cita... - Neuit d'amson - Sicilia - Ij sumiòt - Mabruka
Tutta la pagina, riprodotta da originale, al termine della pagina:
Luigi Olivero legge la sua Ël bòch
Ël Tòr Numero doppio 29-30 del 15 dicembre 1946
Con il titolo generale Elegìe le poesie:
L'hai sugnà che meurìa... - D'zora la barca 'd j'ilusion përdùe - Nòna malinconìa
Riprodotte da originale in coda alla pagina:
Ël Tòr N° 31-32 del 15 dicembre 1947 ~ 1 gennaio 1948
A Nino Autelli rilesend "Masnà"
Voici le temps des assassins.
Rimbaud
Con le doe man unije a leturil
reso tò liber, Nino, dle «Masnà»
parèj d'un missalin anluminà.
E an tuti ij nerv l'hai un frisson sutil.
A l'alba dla toa vita 't l'has cantà
j'ànime sempie come smens d'avril
ch'a viro ant l'aria, e, con un vòl gentil,
calo an tèra a visché 'd fior profumà.
Le bele fàule dle virtù paisan-e
e 'l «pan ëd coa» d'una candeur ëd lait
a l'ero al mond toe sole gòj uman-e.
Dë vlu 'd reusa tò cheur a l'era fait.
E a l'han strompatlo, 'd neuit, ëd man nostran-e
con na bala 'd fusil tirà a l'avait.
Sla seuja dla toa cà j'era l'invit
dla canson dla toa sposa ch'a spartìa
sla tàula 'l pan ëd la toa poesìa...
E 't ses mòrt sensa un crij parèj d'un cit.
N'ombra a lassava 'nt l'ombra sò delit
ëd fassion da la guèra anvelenìa.
Na stèila visca an cel. L'ombra a sparìa...
E 't ses mòrt sensa un crij parèj d'un cit.
Le feuje rosse d'un garòfo scrit
j'ero le màcie 'd sangh dla toa ferìa...
E 't ses mòrt sensa un crij parèj d'un cit.
Con ij brass largh, con lë sguard fiss e drit
t'has vist në slussi su n'arca fioria...
E 't ses mòrt sensa un crij parèj d'un cit.
T'avie chërdù 'nt la Patria e 'nt la bontà
dla toa gent ëd campagna, àmima pura.
Da j'ambe giàune a j'isbe 'd tèra scura
ël sign ross dla toa cros t'avìe portà.
An front al lìber, con la toa scritura
còtia come j'ariss ëd le masnà,
t'avìe scritme l'ofèrta: «A ti, ancërmà
'd n'anciarm midem ëd seugn e d'aventura».
Për nòst seugn d'aventura it ses cascà...
E mi leso tò lìber inossent
travèrs un vel ëd làcrime d'argent.
Tant che, 'nt la neuit, doe man ansangonà
- Nino, 'd tò sangh! - am calo 'd nans a j'euj
e as saro al còl d'na Mare sensa fieuj.
Anche su Ij Brandé Armanach 1985
Tòrce a vent
Yo tengo el fuego en mis manos.
Federico Garcia Lorca
Fiame, rosse caviere
che spatare ant ël vent
le farfale d'argent
ëd le spluve legere.
Fiame, rosse bandiere.
L'hai sercà 'd carësseve
pen-a vistve, da cit:
ché 'm cissave un invit,
n'anvìa fòla 'd baseve.
Spricc ëd sangh ch'iv soleve.
Mese lun-e 'd faussije
anfiorà, come 'd làver,
dë spi 'd gran e 'd papàver
sota 'n vòle d'avije.
Lenghe 'd fàun cioch ëd rije.
Crëste vive 'd galòro
come giòle 'd sufrin;
doje përgne dël vin
dle vos càude dij còrp.
Feuje 'd vis ch'a s'andòro.
Foèt giàun ch'a s-ciuplisso
dësneudà come 'd sèrp;
tra la fum ëd ji stèrp
euj ëd brasa ch'at fisso.
Cove 'd tigri ch'as drisso.
Cheur avisch d'alegrìa
ant la neuit frissonant
con rifless ëd diamant
cangià 'n feu për magìa.
Cornà 'd tòr ëd Sevija.
Fianch foà 'd bailadora
ch'a së stòrzo 'd piasì
sbrincià 'd sangh benedì
dël Crist nu con j'òss fòra.
S-cirpe 'd mùsica mòra.
Bussonà 'd reuse mate
'nt ij tramont ëd cel vèrt
che l'hai vist sui desèrt
con ël ghibli a combate.
Simitare scarlate.
Reu 'd colàne torzùe
'd mausolei egissian
'nt j'orizont ëd zafran
tajà 'd palme spërdùe.
Trombe 'd sabìa e dë splùe.
Ale 'd màchine 'd guèra
tra garlande 'd color,
canson drùe 'd motor
ch'a rimbombo 'n sla tèra.
Tèra 'd sënner amèra.
Scaje 'd pèss tra le fèrle
dij boschèt ëd coral
sota ij mar stërnì 'd sal
e 'd cuchìe orlà 'd pèrle.
Euj d'olive ant le gèrle.
Fiame! Stèile marin-e
fëstonà 'd zora ij sen
dl'Aventura ch'a ven
coroneme dë spin-e.
Òh, ij mè seugn, mie ruvin-e!
Ma sul nèir païsagi
dla mia vita 'd torment
àusso un pugn prepotent
con na tòrcia 'd coragi.
E 'n sorch, ross, l'é mè viagi...
*
Tòrce a vent, crij ëd fiama
ant la neuit sensa fin:
compagné mè destin
vèrs la lus doa lo ciama
ël silensi 'd mia Mama.
Anche su Ij faunèt 1955 e Romanzìe 1983
Mëssa paisan-a Cantà da la mare d'un pòvr soldà mòrt an guèra
In un clima di apparizione surreale, un bianco sacerdote officia la Messa dei Defunti sull'altare di pietra di un Ossario dei Caduti eretto sulla cima di una montagna solitaria. Una vecchia contadina in gramaglie è inginocchiata sopra una roccia scura protesa verso la croce dell'Ossario a pochi metri dall'apparizione. La vecchia canta con voce trémula gli inni della Messa - da lei immaginata - sulle note di una musica rudimentalmente liturgica: quale può essere concepita dalla rozza fantasia della povera devota che invoca dal Signore riposo eterno per i resti mortali del proprio figlio racchiusi in quell'Ossario.
Introitus
Anvlupé 'nt ël sudare dla Vòstra lus cilesta
j'òss ëd mè fieul, Nosgnor.
Deje Voi la pas etèrma
ch'a peul nen deje mè dolor.
Réquiem aetérnam dona eis Dómine
et lux perpetua lúceat eis.
Psalmus
A Voi che vije 'd zora tute uman-e passion
na mare a ven ciameve la grassia dël përdon
su costa ròca scura pregandve an ginojon.
Dòp esse restà sola, dòp avèj tant piorà
'd zora le sënner frèide dël feu 'd mia pòvra cà,
son vnùa a 'sta montagna ansangonand mia strà.
Da sota cola pera ch'a coata tanti fieuj
fé ch'as visca la reusa che, 'nt ël mè cheur, arbeuj
dle gosse 'd sangh ch'a peulo pi nen spërme ij mè euj.
E fé che peussa s-ciaire, 'nt la lus ëd cola fior,
na front che da na banda l'ha 'n përtus bleu, Nosgnor!,
dont veuj enté la reusa bujenta 'd mè dolor.
...exáudi orationem meam
ad te omnis cura véniet. Réquiem.
Kyrie
Nosgnor, avèj pietà
'd na mare an-magonà.
Ò Crist, avéj pietà
'd na mare sconsolà.
Nosgnor avéj pietà
'nt Vòstra granda bontà
'd na mare disperà.
Kyrie
Nosgnor, chiné Vòst cheur
aranda mè pòr cheur
ch'ai vèrsa sò maleur.
Le doe man ëd doe seur
- Vita e Mòrt - A Vòst cheur
a spòrzo mè pòr cheur.
Ò cheur ëd tuti ij cheur.
Kyrie
Mare dël Fieul Divin,
preghé për mè fiolin,
preghé Gesù Bambin.
Për Vòst bianch autarin
tajrai ògni matin
ij liri 'd mè giardin:
e ij vischrai un lumin.
Kyrie
Vòst Fieul che tut a peul
don-a la pas al fieul
d'na pòvra mare an deul.
Mi ij donnrai un linseul
ricamà con un reul
ëd tute fior ch'a veul.
Mi ij donnrai a Vòst Fieul.
Kyrie
Dëstendrai col linseul
tut brodà sul pogieul
ël di 'd Pasqua, s'a veul.
Ma Chiel ch'a salva 'l fieul
d'na pòvra mare an deul.
Nosgnor che tut a peul,
ch'a peul tut lòn ch'a veul.
Kyrie
Ò Crist, biond Redentor,
erbo uman ëd Nosgnor.
Maria, sàiva 'd Nosgnor.
Àngei, branch ëd Nosgnor.
Radis vive d'amor
Sant e Sante 'd Nosgnor.
Pietà 'd na mare an pior.
Pietà dël sò dolor.
Kyrie
Kyrie eleison,
Christe eleison,
Kyrie eleison.
Dómine exáudi orationem meam.
Et clámor meus ad te véniat.
Dies iræ
Quand che su da costa tèra
coatà 'd ròch, d'erbassa amèra,
s'ausseran ij mòrt dla guèra;
quand che tute le Toe trombe
dësvijran j'òss da le tombe
sle montagne, pian-e, combe;
quand che 'l tron ciamrà a giudisse
nòstre colpe e nòstri visse
giù 'nt ël creus d'un precipisse;
'd zora cola val in-mensa
it lesras la Toa sentensa,
ò Nosgnor d'ògni cossiensa.
Ti 't vëdras, Nosgnor, antlora,
un paisan biond ch'a lavora
'n camp che al sol a sfiama ancora.
Sò bel camp che l'hai guernaje
për ël gran ëd le bataje
dl'angelèt che 't l'has nen daje.
Mè pòr fieul (sòrt dolorosa!)
'd nans ëd sèrne la soa sposa
lìé mòrt su 'sta ròca frosa.
Sovagnà l'ha soa campagna
da paisan ch'a guma e a sagna
e soa mica as la guadagna.
Al travaj mia creatura
l'ha fàit seulia ògni giuntura
dij sò òss e la pel dura.
Da masnà pasturand fèje,
da grandin a spòrze e a mèje:
mai stornà da 'd brute idèje.
Om, sò pugn scurpì 'n sla slòira
mai slanghisse 'd na mariòira
tra ij dilin d'bòja pëssiòira.
Drit - parèj dij sorch ch'arava
'ndoa la smens peuj vantolava -
l'ha marcià da masnà brava.
Sempre! E un dì l'han piamlo an guèra.
A më smija ancor nen vèra
ch'a sia mòrt su costa tèra.
Ò Nosgnor, quand che t'ën ciame
ant la val circondà 'd fiame,
salva 'l fieul che 't l'has doname.
Da lë strop dle fèje mate
sèrn la fèja ch'a l'ha date
sò lait bianch, soe lan-e fate.
E col'ombra, ch'a lavora
daré ij beu parèj d'antlora,
ciamla a Ti 'nt col'ùltim'ora.
Sla soa front l'ànima mia
fà, col dì, Nosgnor, ch'a sia
na farfala benedìa.
N'òstia bianca, n'òstia cita,
pë guidé la Toa man drita
vèrs la fior ëd la mia vita.
'D nans a costa seportura
scota 'l crij dla mia tortura:
«Salva, ò Crist, mia creatura!».
Hic ergo parce Deus:
Pie Jesu Dómine.
Dona eis requiem. Amen.
Sanctus
Sanctus, Sanctusm Sanctus Dóminus Deus Sàbaoth.
Sant, Sant, Sant
a l'é 'l Signor ëd coi ch'as bato
për difende la soa tèra
e ch'a dàn la vita an guèra.
Hosánna in excélsis.
Sant, Sant, Sant
a lìé 'l Signor dij mòrt ch'a vivo
'd tuti ij viv ant la memòria
e 'nt ël Paradis d' Soa glòria.
Hosánna in excélsis.
Agnus Dei
Agnel càndi 'd Nosgnor
che 't monde ij pecà dël mond,
dà la pas a mè fieul.
Miserere nobis.
Agnel càndi 'd Nosgnor,
ëd la tomba ant ël profond
scàuda j'òss ëd mè fieul.
Miserere nobis.
Agnel càndi 'd Nosgnor,
për ël mè cheur sol al mond
guida Ti an Cel mè fieul.
Dona nobis pacem
sempiternam.
Libera me, Domine.
L'é scura la montagna e la tèra a tramola.
Lë sparm am gela 'l sangh, a më strenz a la gola.
Libera me, Dómine.
J'é pì nen un pò 'd vita ant mè cheur ch'a së s-cianca.
M'abandon-a ògni fòrsa e la rason am manca.
Libera me, Dómine.
Lë slussi am brusa j'euj, mia carn l'é tuta an fiama
e 'l crij dël vent am pòrta una paròla: «Mama!».
Libera me, Dómine.
Nosgnor, Nosgnor, giutme! Su costa seportura
fé ch'ai meuira una mare tra ij brass d'soa creatura.
Réquiem aetérnam.
E quand a spontrà l'alba 'd Vòstra grassia divin-a
fé che doi cheur a sio doe smens d'na stèila alpin-a.
Réquiem aetérnam dona eis Dómine:
et lux perpétua
luceat eis.
Il Dies iræ è anche ne Ij faunèt 1955. Messa paisan-a completa su Ij Brandé Armanach 1995
Olivero vi collabora dal N° 68 del 1 luglio 1949, data della ricomposizione ad opera di Furio Fasolo delle polemiche sorte tra Olivero e Pacòt qualche anno prima, fino al N° 175 del 15 dicembre 1953 con articoli e numerosissime poesie.
Elenco tutte le poesie di Olivero pubblicate sulla rivista. Riproduco integralmente esclusivamente quelle non apparse ne Ij faunèt. Per le precedenti poesie non ho seguito questo criterio in quanto queste, su Ij faunèt, apparivano modificate nella grafia ed anche nella composizione stessa.
Ij Brandé N° 68 del 1949
Questo numero della rivista segna la riappacificazione tra Pinin Pacòt e Luigi Olivero di cui si tratta ampiamente nella biografia. In segno di pace ed amicizia, questa la poesia inviata da Olivero a Pacòt:
Le reuse an sle spa
A Furio Fasolo
S'as pudeissa anfilé doe reuse rosse
an sla ponta 'd doe spa che un dì 'd maleur
l'han ferì doi amis - come doi cheur
le reuse a sagnerìo con tante gosse.
E ij doi òm, ancrosiand ij baticheur,
a sentirìo 'd fé sgiaj fin-a a le cosse
a scarniflesse an nisse scaramosse...
E, bassand j'arme, arvisterìo 'l boneur.
Ma ti, fieul ëd poeta, ti, poeta
dël vangel dël travaj e dël soris,
it seugne cost bel seugn dël Paradis?
E sia 'l miraco. 'L cheur an gaudineta,
mi, prim a aussela, basso prim la spà.
Smon-o a Pacòt mia reusa. Disarmà.
Ij Brandé Numero doppio, 70~71 del 1949
La preghiera dël sangh (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 74 del 1949
Con il titolo di Masnà le seguenti poesie:
Un ragg ëd sol
Cosa ai sarà-lo mai andrinta un ragg
ëd sol d'zora la front d'una masnà?
L'òr ch'ancoron-a ij Sant anginojà
ò 'l feu fialdlin ch'a j'é 'nt le reuse 'd magg?
Le splùe dël reu cëstì 'd liri d'argent
ch'a scàuda 'l cheur dle Seure 'd Carità
ò ij rifless ëd la lòzna dël pecà
ëd j'euj dle fie danà dl'ombra e dël vent?
Ala 'd colomba ch'a së slarga an seugn,
bianca sota na frangia d'ariss biond,
la front dël cit l'é na vision ëd seugn.
E 'l ragg ëd sol ai bat, drit e sutil,
doa la fior dël pensé 's durbirà al mond.
E a lus ant l'aria coma lus në stil.
Orije cuchije
La rijada dël cit ël dì ch'a sent
- con le man arcinà 'ntorn a j'orije
parèj sle mape reusa 'd doe cuchije -
la prima vòlta 'l son ëd në strument.
Ò, 'nt sò gariòt. che 'd bije sclin-e 'd rije!
Chiel a savìa mai pi che, 'nt un moment,
da n'ambossor d'oton, da 'd fii d'argent,
podèisso volé al cel tante armonìe.
Armonìe. Nen mùsiche. La mùsica
ël cit la sent da osej e grii, cogià
arvèrs ò a pansa mòla 'n mes a 'n prà.
Siale e ran-e, për chiel, che orchestre 'd mùsica!
E 'l sàut ëd l'eva... E l'erbo carià 'd vent...
Òh, 'l rìe dël cit ch'a rij për në strument!
La sèrp (Ne Ij faunèt)
Prim amor
Gigin Bel Deuit l'é pa na bruta fija,
trallallà! 'Nt j'antaj vèrd ëd le persian-e
vintequat git ëd vintequat fontan-e
'd sol e 'd nòte d'un piano 'd Barberìa.
S'un letin d'ombra a j'é 'n cit brun ch'a nija
'nt ij gorgh d'un seugn pien d'euj, osej, colan-e
'd fior misteriose, stèile d'òr lontan-e
e 'd làcrime ch'ai luso 'd maravìa.
Fòra, la granda istà ch'a splend. Na mama
cus, an sla lòbia, 'n balon ross ëd pata
për arlegré sò cit quand ch'as dësvija.
ma 'l cit deurm nen. L'ha 'nt cheur la prima fiama
për - trallallà, 'l nasin d'una buvata? -
Gigin Bel Deuit... Amor... Malinconìa.
Le neuit
Le neuit che peus nen deurme, an sël cussin
sento 'd carësse d'ale 'd parpajòle.
Mama, come le gòj sensa paròle
'd toa bin sensa basin-mignin-gatin.
Ti l'has anlevame sensa còse dròle,
sensa fàule 'd magnin ò 'd cherubin,
ma drinta 'l cheur t'l'avije un nì 'd cardlin
tut fait ëd reuse, tut guarnì dë viòle.
Ti 't lo stërmave daré j'euj sever:
ma mi 't sentija 'n fërfojé sutil
parèj d'una colomba 'nsima 'n dil.
E ades, ëd neuit, t'ëm pòrte ij seugn leger...
Ò Mama fòrta che t'ij ses pì nen
epura, 'nt mi, j'é tò respir seren.
Ij Brandé N° 76 del 1949
Con il titolo Elegìe tre poesie tutte presenti su Ij faunèt: Litanie dla viva mòrt, Arabèsch ëd fin d'òtonn, Paròle an sl'eva
Ij Brandé N° 79 del 1949
Con il titolo 3 candelin-e 'd Natal le seguenti tre poesie:
Mistà (ne Ij faunèt)
Presepe alpin
Tò penel a l'é fait
con ij sign d'una faja,
e, pi bianca che 'l lait.
la toa man s'antërtaja
contra 'l cel ëd la tèila
'ndova sponta na stèila.
Sponta 'd zora 'l cioché
'd na gesiòta 'd montagna
a l'anval d'un giassé.
Giù dal tèit ëd lavagna
ij candlòt l'han dë stisse
ch'a smìo 'd làcrime nisse.
An doe fnestre a sbërlus
una póver ëd reusa.
Ël cel vèrd l'é 'n prà 'd lus,
ël paìs n'ombra 'ncreusa.
Ma 'n sla gesia violëtta
a j'é n'aria 'd baudëtta.
J'é, su tuta la val
l'anvìa 'd vòle d'un'ala
che la sèira 'd Natal
sta për deurbe an sla spala
dl'Angel bleu ch'a dirà
che Nosgnor a l'é nà...
Ti 't dësvije un mè seugn
coatà 'd nébia legera
che sugnava: ma, leugn,
ant n'àutr mond dont i j'era
n'artié 'd flecie, dë slese
e d'orcin ëd cirese.
Seugn sugnà 'nt cole neuit
dë vià granda, an famija,
'nsugnachì tra ij bëscheuit,
ij rè Magi e Marìa
(ant j'ariss na carëssa)
spetand l'ora dla Mëssa.
Tò penel a l'é fait
con ij sign d'una faja,
e, pi bianca che 'l lait.
la toa man s'antërtaja
contra 'l cel ëd la tèila
'ndova sponta na stèila.
Casòta 'd cristal (ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 81 del 1950
Con il titolo Mascarin-e venezian-e le poesie:
Góndola
Ombra dl'ombra d'un cit drinta na cun-a
che dondoland a scor s'un mar dë vlù
mi son l'ala bleussiel d'un seugn përdù
ch'a sghija 'n sl'eva 'nt la neuit càuda 'd lun-a.
'L ventaj d'un fanalin an fèr batù
lambrisa 'd fëston giàun la scala brun-a
d'un palass bianch che da 'n pogieul a sgrun-a
'd farfale vërde d'un giardin pendù.
Sota l'arch d'un pontèt ël rem a canta
con ëd tonf, ëd sospir dë stisse... A rij
pen-a surtì sul Canal Grand. E a svanta.
A svanta e a canta. E tut mè cheur l'é un crii
d'un gran violin ch'a nàviga... E a m'ancanta
'n bësbij-gatij ëd fii sutij tra ij dii.
Neuit dogarëssa
Neuit, dogarëssa velà
a deul,
che dal pogieul
Ducal, pontinà
'd parpèile,
të slarghe al cel
ël mantel
ricamà
dë stèile.
Neuit, dogarëssa velà.
Pont dij Sospir
I tò dìi al ciar ëd lun-a
filo, con ëd cit frisson,
ël fil bianch d'una canson:
e mi s-ciairo un ragg ëd lun-a
scantirà 'n sl'arch ëd na cun-a.
Lido
Ël mar l'é bërlusent
e giajolà
come na coa 'd paon
ant la raja dël sol
svantajà.
Statuin-a 'd Murano
Na sirenëtta
dij cavèj azur
am canta na cansonëtta
setà tra doi sambur
an brova al lagh dël cheur
tërbol e scur.
Fnestra 'd Ca' d'Oro
Trè mascherin-e nèire 'd zora 'l bianch
dle fior ëd j'euj, dij sen e dl'angonaja.
'N linseul, sospir dë viòle, sota 'n fianch.
Un drap d'òr ëd ciairdlun-a an sla muraja:
con l'ombra d'un tricòrn, d'un mandolin,
dl'opa 'd na spà... d'un òm ch'a fà n'inchin.
Tramont a Chioggia
Le galinëtte 'd mar a vòlo 'n sl'onda
come 'n vòle 'd canson con j'ale bianche.
'N brucel vira la vela vagabonda.
E ti, speransa, a pòch a pòch t'ëm manche
e mè cheur ant ij gorgh, sol, a sprofonda.
Rialto
Brun-a venessianin-a, tò basin
che, giù dal pont, ant l'eva dël canal
a l'é sautà parèj d'un pèss d'opal,
a l'ha lassame 'n gust ëd sal marin.
E, tra ij rifless dij liri 'd lus dle sponde,
le soe scaje 'd diamant a splin-o j'onde.
Villa a Mestre
Ant un giardin lontan tut profumà
ëd silìngrie violëtte e 'd gili bianch
a j'é doi orm ch'a pòrto tacà ij branch
ij neu d'una sbalàucia angarlandà.
E në scarabotin an falbalà
as dóndola piegand na frisa ij fianch
al vent ch'ai àossa, ad ògni vòl balanch,
ij pissèt dle brajëtte ricamà.
La damisela a l'ha un librèt an man
e ij sò euj ëd pervìncola sincera
fan finta 'd lese. E as dóndola legera.
Ma 'nginojà 'n sla gìaìra a j'é un galan
ch'a la rimira: e as tòrz d'una manera...
Al son d'na ciribébola bërgera.
Giardin a la Giudecca
Le stàtue a pioro làcrime 'd rosà
da j'euj ëd pera fiss ant l'ombra ancreusa.
S'na banca solitaria a j'é na reusa
ch'a meuir, ansangonà, randa a na spà.
Ij Brandé N° 84 del 1950
Tre poesie sotto il titolo di Roma vërda
Ai poeti Mario dell'Arco e Renato Bertolotto
Fiòca sul Palatino
Saran-ne piume d'àngei pen-a nà
ch'a sopato j'aluce an Paradis
costi fiochèt ëd lan-a bianch e gris
a mila a mila ant l'aria sfarfajà?
Ij cit a slargo j'euj ëd fior d'alis
ciapandje con ij dii frèsch ër rosà
e a balo ant una nìvola sbardlà
rijend con ij dentin chichin ëd ris.
... A son j'arbre che, ant n'alba 'd primavera,
as bagno drinta un mar ëd cel azur
spantiand dë scume una ventà legera.
J'arbre ch'a spòrzo ij brass lustr ëd cel pur
ancontra 'l sol - pi càndie che la pera -
dle stàtue mòrte sota ij làur ë-scur.
Castel Sant'Angelo
D'nans a la tiara d'òr dël Vatican,
Castel Sant Àngel fros, la toa bordura
'd modion sagnos a l'é na roa 'd tortura
ch'a l'ha scarniflà 'l còrp dël mond cristian.
Campà dai Papa su la seportura
d'arsipress vèrt d'j'imperator roman,
ògni toa pera a crasa un cheur uman,
ògni toa frà l'é un crij frèid ëd paura.
Ma l'àngel che 'n sla sima dla toa tor
a slarga j'ale ant ij tramont ëd feu
l'ha j'ànime 'd coi mòrt drinta j'euj bleu:
e a svanta ad arch un bras da gladiator
scurpì 'nt ël gest ëd dësfrandé la spà
contra tuti ij nemis dla libertà.
Villa d'Este
Villa d'Este, un poema d'ombre e 'd lus
a l'é tò parch a val dël precipisse
dle toe scale ch'a pendo come 'd bisse
dal bèch d'n'aquila an sima 'n giassé 'd lus:
e a dësgropo j'anej dle cove slisse
fin-a al vial ëd ciochëtte e d'erbalus
andoa, tra ij liri 'd pera, as drisso ij fus
dle Sent Fontan-e 'd capilèr arisse.
Dacant a lor, ij Dragh a mando un crij
travèrs a na gra lansa 'd quarz piantà
ant le ses boche unije. E 'l sol a rij.
A rij, con mila rùpie 'd ragg dorà,
sle dodes cane dl'Òrgo e a tonfa ij dij
ant l'Ovada a pié 'd pèrle una copà.
Villa d'Este, le reuse de spalera
che dai pogieuj a pendo an s'j'arsipress
s'anrubìn-o la porpra dij rifless
dle cane dl'Òrgo, bianche, an filonghera.
Ij sò spricc, rubatand, fan na tastiera
dë scume con ëd man ch'as coro apress
dësvijand una mùsica 'd rifless
e d'onde 'd son ant j'onde dla pëschera.
E, come le navà 'd na catedral
ëd pìlie 'd mus-cc e 'd vedrijà d'azur,
le lèje arson-o d'una pastoral;
mentre Ippolito d'Este, 'l cardinal,
- tut sol, tut vestì 'd ross - con j'euj ë-scur
guarda una ninfa e a les ant ël missal.
Villa d'Este, da l'ànima 'd toa ròca
të s-ciòde 'd faje alpin-e una garlanda:
con caviere d'ambrune, euj bleu 'd lavanda,
dentin ëd giassa e brass lusent ëd fiòca.
Na larga sinfonìa a va sonanda
l'eva ch'a seurt da toe sorgiss e a dròca
- con la baudëtta sclin-a d'una ciòca
'd cristal sislà - su la campagna granda.
E tuti ij bòsch d'ulìv d' Tìvoli a canto
un còro 'd nòte - dë siale d'argent -
scrite sul feuj dël cel rigà dal vent.
Tant che sul tò blason j'àquile a svanto
j'ale tra ij liri 'd pera, e, 'nt ël tramont,
na palma 'd lus anglòria la toa front.
Ij Brandé N° 86 del 1950
Tre poesie sotto il titolo 3 ciò 'd crocifiss
Mare d'òm
Una cùpola 'd carn a l'é toa pansa
e drinta a j'é na cros ch'a lus ant l'ombra.
Ai pé dla cros e 'd nans a n'autàr ross
a j'é na cita bestia ch'a s'angrigna
con ij ginoj slë stòme e ij pugn ant j'euj.
Sarà-lo n'agnel bianch ò 'n luvòt gris
cola bestiëtta ch'a tramola e a seugna?
E a seugn-lo 'd rampigné su cola cros
për sauté 'nt le pasture dl'arch-an-cel
ò 'n mes al laberint bleu-vèrt d'un bòsch?
Sarà-lo n'agnel bianch ò 'n luvòt gris
cola bestiëtta ch'a tramola e a seugna?
A seugna coma peul sugné na smens
ch'a sà 'ncor nen còsa sarà doman:
se në spì 'd gran ò 'n glazeul d'erba sùa.
E 'd nans a chila a brusa cola cros
fàita con ij rubin dël sangh dla mare.
Con le man e ij piotin ëd pel rupiosa
un dì la rampierà parèj 'd na scala
për seurte, fòra 'd l'ombra, ant l'òr dël sol.
Ma la cros ai chërsrà chërsend con chila,
për tuta la soa vita: rabastandla
sle pere dël senté creusà 'nt le ronze
d'un Calvare 'd torment batù 'n sla sima,
'd ròche aùsse 'd cristal, da j'ore 'd giassa
dla tempesta cilesta dl'agonìa.
Sarà-lo n'agnel bianch ò 'n luvòt gris
cola bestiëtta ch'a tramola e a seugna?
Òh, sò cheur ampëssì l'é nen la màndola
mericanta dla fàula d'una bestia!
A vivrà mai ël paradis servaj
ch'a specia ij sò paisagi ant j'onde càude
d'un sangh nen mës-cià 'd làcrime, odoros
ëd la resna dij bòsch, dla sal dij mar
(ij cavèj vèrd, j'azur euj dla natura),
sota 'l sol ross dl'amor ch'a coata 'd reuse
'l cussin d'amel dla lun-a, ant ël misteri
ciair d'una vita 'd pura gòi ëd vive!
Sarà-lo n'agnel bianch ò 'n luvòt gris
cola bestiëtta ch'a tramola e a seugna?
Nò. Nò. L'é 'l fieul ëd l'òm.
L'é 'l fieul ëd l'òm ch'a sent ant le soe ven-e
ij rifless ëd la cros ch'a brusa 'nt l'ombra
dla toa cùpola 'd carn, ò fomna përgna.
Ò ciòca 'd guèra! Ò cesa dël pecà
'ndoa ch'a prega an silensi - a pugn sarà -
contra j'euj bòrgno, sol, sol, angrignà
'd nans a la cros che sempre a porterà
në sghincio con ël cheur dl'umanità:
un cheur fait con un grum ëd sangh macà
d'un Òm pendù, 'n s'na cros ëd feu, squarsà.
La nòra
Sla bërlecia, 'l cit mòrt a smija 'd fiòca.
Ij siri, antorn, a son candlòt ëd giassa
ch'a sofio adase, vèrs la vòlta grassa
quat file spësse 'd coton nèir ch'a dròca.
A dròca, a fiòch, su na caviera 'd lin
cangià da j'ani ant una pruca finta;
a pioro tuti ij sorch dla veja grinta
e a lermo, a lermo, j'euj, 'd zora 'l cussin.
Nen na vos, un respir, un gest ch'a sgaira
l'ora fërma anciodà come na càssia.
Ël cit a deurm cunà sul brass dla Grassia.
Ël rosare dla pieuva a bat ant l'àira.
Sënner sla vita, 'd zora 'l feu dëstiss.
Randa a la fnestra, na fomnin-a fòrta,
përgna 'd na vita neuva ch'a la scòrta,
a speta: e a varda: con j'euj largh... largh... fiss.
Pasqua 'd Ramulive
Meuire a l'é mach n'àutra manera 'd vive
sfërvajà 'nt mila vite - anvece d'un-a -
tra 'n fërfoj d'ale e d'arie basative,
Una càssia da mòrt e l'é na cun-a
'nt j'onde dla tèra fërme tra doe rive
fiorije 'd ragg ëd sol e 'd ragg ëd lun-a.
Cun-a da mòrt d'un cheur ch'a torna arvive
'nt mila cit cheur soa Pasqua 'd Ramulive.
Ij Brandé N° 89 del 1950
Con il titolo Ij rat a canto queste tre poesie:
Ij rat a canto (Ne Ij faunèt)
Paràbola sonàmbula dij Poeta
Ij Poeta a son ëd mat
da gropé
con ëd garlandin-e 'd viòle.
Ant la testa a l'han ëd rat
che ij pensé
sgrun-o pian come 'd ninsòle.
Quand che, 'd neuit, la lun-a a stend
da stërmà
'd linseuj bianch an sle muraje,
ij poeta con un trend
d'òr foà
van a fné l'erba dle faje:
n'erba tuta 'd fii d'argent
ancutì
come 'd diesis ëd chitare
ch'a sangiuto ai buf dël vent
tra ij spì
e 'n s'j'acut ëd le zinzare.
Fnà ch'a l'han as cogio strach
a l'anval
ëd j'arbrëtte carolin-e,
con la testa 'd zora un sach
corm ëd piume 'd canarin-e.
Peuj a gieugo con j'euj largh
a sugné
'd nòsse bianche con le stèile.
Chi 'nt ël seugn a l'é pi gargh
paga ij fré
an brusandse le parpèile.
Col sarà mai pì un sunàmber
patentà
fieul dël seugn e dl'armonìa:
ma 's n'andrà parèj d'un gàmber
andaré
ant ël mond dla gent falìa.
Col che, anvece, a seugna mej
sposerà
la pi bela tra le stèile:
e dël seugn tuti ij fratej
ancërmà
vischeran tante candèile.
Peuj andran an procission
ant la neuit
con ël bel sultan an testa.
Tant che, 'd zora un gat maimon,
con bel deuit
calerà Venere an festa.
Son fringant ëd mandolin,
fum d'incens,
tir ëd reuse a garabìa,
fin-a a l'Ave dla matin
tuta smens
sëmneran d'ògni folìa...
Fin che ai prim ragg dël sol
ël prim gal
canterà da na cassin-a
e da sota d'una rol
ël signal
dl'alba aussrà na lodolin-a.
'L prà dij seugn sarà desèrt.
Mach un gat,
nèir, patacio e con j'euj gris,
piantrà j'onge ant j'euj duvèrt
d'un gròss rat
anflà 'd sangh fin-a ai barbis...
J'ùutri giari ant ij grané
sugneran
la poetica aventura
dël cambrada neuitolé
fait sultan
d'na cilesta creatura
che 'nt un harem pien dë stèile,
fie dël cel,
l'ha portalo an procission
an bindandje le parpèile
con un vel
e a caval d'un gat maimon...
Ij poeta a son ëd mat
da gropé
con ëd garlandin-e 'd viòle.
Ant la testa a l'han ëd rat
che ij pensé
sgrun-o pian come 'd ninsòle.
Simiteri
Ij rat dij simiteri a bèivo j'euj
d'aquamarin-a frèida dij bej fieui
cogià dacant ai còrp dle bele fije
ch'a l'han massaje a s-cioncionà 'd busije.
Le bele fije, aranda ai sò bej fieuj,
sospiro 'd vèrm tra le radis d'j'urtije
E spà 'd croz foro ij cheur ëd fieuj e fije.
Ij Brandé N° 92 del 1950
Con il titolo Mostra përsonal cinque poesie:
S'un mè ritrat ëd gioventù
A disdeut ani che 'l mond a l'é bel!
Brofferio
L'avìa na front duvèrta come 'l feuj
d'un lìber ancor bianch doa che 'l destin
l'avrìa peuj scribacià - con un piumin
meujà 'd velen - tut lòn che sai ancheuj.
L'avìa d'ombre 'd neuit sombre antorn a j'euj
dont an fond a s-ciuplijo doi lumin
che ant la stagion dle fior e dij basin
j'ero inchiet come coi dij cavrijeuj.
L'avìa na boca alèrta a la cantada
ch'as viscava sovens a la rijada
da fé tramblé d'anvìa Pantaguel.
A disdeut ani che 'l mond a l'é bel!...
Ma, dòp vint agn, vorrìa savèj përché
sai pi nen rije e sai pi nen pioré.
L'erbo
A vintesinch ani.
Òh pudèi dëscarvé dal mè torment
le man ëd tanti mòrt giàun e spurì
ch'as taco come 'd ronze antorn a mi
e am gropo a l'erbo antich ëd la mia gent.
Ò branch sèch dij me vej, pudèive dì:
«Lasseme andé lontan ambrass al vent.
«D'zora dle vòstre rame, aut, prepotent,
.«mè gich a sèrca sò destin fiorì».
Òh pudèi liberé 'l sangh ëd le mie ven-e
dai velen ransi e stràch ëd la famija
për na virtù segreta d'alchimìa.
E pudèime drissé 'nt j'albe seren-e:
erbo novel tut angëmmà 'd soris
piantà 'nt la tèra con le mie radis!
A metà stra
A trant'ani.
Ànime sëcche 'd patriarca gris
che ciame l'aventura na folìa
e na rogna dël cheur la poesìa,
mi visco ant vòstre barbe mè soris.
Mia stagion d'esperiensa a l'é compìa
e su la carn ferìa dai mè nemis
son s-cioduve le reuse 'd paradis
ch'a profumo 'd bontà l'ànima mia.
E son content ëd costa vita grama.
E son content dël mal che l'hai sufrì
e dël pòch bin che 'l mond l'ha avù për mi.
Nì fòl, nì furb. Ma con ant cheur na fiama
ch'am visca ant j'euj la fiusa ant ël doman,
vad vèrs la vita ch'a më stend le man.
Le còrde d'òr (Anche su Ij faunèt, riprodotta per mantenere l'unità poetica)
A trantesinch ani.
Òm fait ant l'ànima e 'nt ël còrp, Nosgnor,
dòp avèj surbì tuta, an ginojon,
l'eva an-mascà dla sors ëd j'ilusion,
l'hai bin pòch da ciamete or-e-piror.
Na caban-a spërduva 'nt ël canton
d'un bòsch. Un giardinèt ëd pèrsi an fior.
Doi sen drit e 'n bochin për fé l'amor
quand am cissa l'anvija dël cravon.
Pan e vin. Lait e bur. Vive content
s'un let ëd reuse e s'un orié 'd narcis
tra mùsiche d'osej, carësse 'd vent.
E guardé pende al sol, con un soris,
da j'arch ëd j'erbo antorn a mè convent,
ampicà a 'd còrde d'òr ij mè nemis.
Stàtua vita
A quarant'ani.
Blòch ëd pera sarvaja, vita mia,
che l'hai scurpì con lë scopel d'assel
dël mè coragi batù dal martel
dla volontà 'n cadanse d'armonìa.
E na stàtua a l'é 'lvasse vèrs al cel:
j'euj fiss - come 'l mè cheur a la vorija -
la front àuta splendrienta 'd maravija
e ij brass tèis contra 'l sol color dl'amel.
A son passà j'uriss d'antorn a chila.
Slussi e vent l'han fronzà su la soa testa.
Ma la paròla «fin» l'ha 'ncor nen dila.
Sota le pieghe 'd marm ëd la soa vesta
le bele forme a rijo 'd gòi sutila
fërme 'nt la sfida dl'ùltima tempesta.
Ij Brandé N° 101 del 1950
Con il titolo Apologìa dël chicchirichì le poesie:
Vilòta dij galucio paisan
Galucio d'òr, sul cioché 'd mon
ross, ant ël cel ëd Vilastlon
Galucio viv, tut giajolà,
ant na cassin-a an mes ai prà.
Galucio-galucin
- doi galucio paisan -
che cante a la matin
ant mè paìs lontan.
Canteme drinta ‘l cheur
una canson d’azur
ancheuj che un fià ‘d maleur
tut ël mond a fà scur.
*
Paìs baròch, quacià ‘nt ij gran,
mi ‘t portrai sempre an palma ‘d man.
Dòp avei vist mond e sità,
tornerai, vei, doa ch’i son nà.
Paìs-paisotin
che ‘t madure ant ël sol
ij pom gròss ëd j’autin
ch’a viro an sël picòl.
Pensandte, stamatin,
mi ‘m sento un paisanòt
con doi galucio avsin
ant l’èira ‘d so ciabòt.
*
Ciabotin bianch, ricamà ‘d vis,
specie ‘nt doi euj ëd fiordalis.
Të s-ciaro, an seugn, bërluse an fond
ëd la mia vita ‘d vagabond…
Ant na gàbia d’argent
doi galucin ardì
ancheuj am pòrta ‘l vent
tra ij portugaj fiorì. .
E mè cheur prepotent
a svanta degordì
come na crësta
ant l’ora dël mesdì.
E a canta drinta ‘d mi:
- Chicchirichì
- Chicchirichìiii!
Galòro brassilié
Galòro brassilié
con le piume arcinà.
Òhi là lì, òhi là là!
Galòro brassilié
con ti mi veuj canté
quand a splend la rosà.
Òhi là lì, òhi là là!
Ël galòro (Ne Ij faunèt)
Ël Mèistr dël còro 'd mesdì
Ël suznì 'd na cavalin-a,
'l caquaré d'una galin-a,
ël pëpié 'd tërdes pipì...
L'é la mùsica 'd mesdì
ch'a j'é 'nt l'èira dla cassin-a.
Con ël sol ant le parpèile
e sëmnand pianà dë stèile,
mèistr dël Còro a s'àussa 'l gal
con n'acut a dé 'l signal
d'ampinì le gardamèile.
Grùpia, arbi, garbin, giara
fan un trandoné 'd chitara
s'un final ëd mandolin...
E le bestie, con n'inchin,
cheujo 'l premi 'd soa fanfara.
Ij color
Ël nèir ai mòrt. Ël giaun ai vej. L'azur
ai cit. Ël vèrd ai giovo. 'L bianch e 'l gris
a la bòria dij rè montà 'n curnis,
al barbaròt dël boch dij rognon dur.
Mi veuj ël ross ch'a sprìcia da la vis,
ch'ambraza 'l cel d'zora ij palass già scur,
ch'a visca ij bòsch, ch'a rij sui pom madur
e sui làver dl'amor ai mè soris.
Mi veuj ël ross ëd le rivolussion
ch'as fan sot la bandiera 'd na vestin-a
rossa come la fiama 'd na canson.
Ël ross dij basin ross che a la matin,
spontand ël sol, ai nonsia a la galin-a
'l chicchirichì d'un gal garibaldin.
Ij Brandé N° 103 del 1950
Crocifission an reusa (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 105 del 1950
Nino Costa (Più sopra tra le poesie de Ël Tòr)
Ij Brandé N° 106 del 1951
Al Poeta Arnaldo Soddenino arseivend sò lìber «A l'ombra 'd mè cioché»
Car Sodanin, che a l'ombra 'd tò cioché
't festegie ij sinquant'ane 'd poesìa
mi son mach un galèt con la puvìa
ma a le toe nòsse d'òr i veuj canté.
Veuj canté la toa lauda a garabìa
për mont e pian, për rive e për senté,
tant che le ciòche a taco a ciocaté
da tò cioché ch'a strambla d'alegrìa.
Ò Sodanin, ardì come un cardlin
ëd piume grise ma con ël bech dur
ch'a scriv ancora «amor» sël feuj dl'azur:
Tente ai branch àut e scàuda un nì 'd basin
për toe nòsse 'd diamant còtie 'd boneur
con la Musa 'd Turin ch'at rij an cheur!
Questo sonetto apre la raccolta poetica di Arnaldo Soddanino Sôta la Mole
Ij Brandé N° 108 del 1951
Con il titolo generale di Vërtigo 'd zanzarin le seguenti poesie:
Vërtigo 'd zanzarin
Vërtigo 'd zanzarin tra le gasije:
zanzij d'arpe d'aragn ant l'ombra ancreusa.
Le stèile am pieuvo an s'j'euj sënner ëd reusa.
E 'l mar cheuj mie pianà 'd sàbie e 'd chuchije.
Ël cardlin
Se mi fussa 'n cardlin, vorrìa volé
ant la neuit profumà dla toa caviera
quand che, a la sèira, la toa man legera
a cheuj j'ariss d'zora 'l cussin orié.
E 'n sël laghèt ëd giassa dla specera
vorrìa con mè becucio mëssoné
ij rifless dij tò seugn për ricamé
'nt ël sèrcc dla lun-a 'l cheur dla primavera.
Peuj quand le viòle 'd j'euj stèilà 'd giusmin
at fioririjo a l'alba - al prim soris
d'un ragg d'òr pen-a nà da un ragg d'argent
mi vorerìa volé 'n s'j'ale dël vent
vèrs un cioché 'd ciochëtte e 'd fior d'alis
për fete un arch dë s-clin ciochin-basin.
Sèira a Fiésole
Ale 'd ratevolòire. le feuje madure dël fì
nèire a scantajo 'nt l'aria 'nvlupà le ragnà dl'ambrunì.
Frèsche le prime stèile, bochin-e violëtte 'd lilà,
a rijo 'n la ramaja dij làur ëd lus d'òr vërgantà.
Barbe 'd mus-c a më stisso 'n sla front cite mosche dë vlu.
A vòl bass a sgarisso storm fòj ëd rondon spërdù.
Ciòca d'argent dla lun-a tramola sul clàustr andurmì.
Bleu ciochin ëd ciochëtte dan l'ora a j'orleuri dij grì.
Tórtola ansugnachija pend n'ala dal tèit a berssò
d'un Crist an cros: e a smija 'l salut d'un ventaj rococò...
Seugn d'amor che t'ëm chite, òh, speta che peussa visché
mach na splùa dë speransa con la lusentela ch'a j'é
là, 'nt l'ombra, 'ndoa nija 'l sentè:
Tërfeuj
D'zora mè cheur gorègn ëd vagabond
j'era la póver dle stra 'd tut ël mond.
Amor m'ha batù 'l cheur con un tërfeuj:
e cola póver l'é volame ant j'euj.
Ël sìngher
Va për la neuit ancreusa, 'l sìngher dij seugn e dle stèile,
e an sël mantel na reusa ai casca. A sorido le stèile.
- Fërmte, poeta. Guarda coma son bela e fiorija! -
dis con na vos goliarda, la reusa - ... i son bela e fiorija! -
Canto le vos lontan-e dël vent, sò cambrada 'd ventura:
- Lassa le còse van-e. Va, sol, a la bela ventura! -
***
Passa 'nt l'argent dla lun-a, 'l poeta, e un lagh a lo ciama:
- Fërmte. Cost'onda at cun-a coma 't cunava toa mama...
(Mama, così sola e bela, mach chila a conòss la soa pen-a:
chila a savrà pasiela, l'angossa che 'l cheur j'anvelen-a!).
Stissa dal cel la brin-a sle piante chinà 'n sla crosiera.
Chiel la soa stra l'andvin-a: lo guida la stèila boera.
***
Ròche frose 'd mistere strapiombo 'n s'na pian-a lusenta.
Mùsiche 'd nòte gueriere ricamo na fàula violenta.
Scumo contra la sponda rabiose canson ëd bataja:
peui na carëssa d'onda j'artira tra ij fii d'una maja.
- Mar, ti 't sas la mia pen-a!... - 'L sìngher a canta a la lun-a.
L'ànima a s'anseren-a. Tra ij gorgh j'é na vela 'd fortun-a.
Lë stronel (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 113 del 1951
La slà dël let
La slà dël let l'é ricamà a Bandera
con osei, parpajòle e garlandin-e
ch'a l'han carëssà j'euj dle marchesin-e
cogià sota sta festa 'd primavera.
Chi sa quanti bei seugn - tra le tendin-e
bandà su le colòne aute 'd nosera -
l'han sfarfajà tra l'òr d'una caviera
ant ël sécol grassios dle crinolin-e!
E ij linseui ëd përcal, còti e lusent,
chi sà ij frisson ch'a l'han dovù prové
guernand la polpa 'd doi persi carné:
doi persi ch'a spompavo al seugn rijent
d'una damin-a reusa dël Sessent
sùbit dòp n'aventura al bal masché!
Ij Brandé N° 116 del 1951
Con il titolo Scaje 'd pèss le poesie:
Seugno na poesìa
Seugno na poesìa
pi frësca e solitària
d'una carëssa d'ària
fronzija
dl'armonì
dël gatij d'un'avija.
Quaicòs come na scala
'mbastija 'd ragg ëd lun-a
'ndoa che, 'n sla sima, as cun-a
mach l'ala
'd na farfala:
un'òstia 'd lus ch'a bala.
Alga marin-a
Rivëdo i tò bej euj color dël mar
quand ch'a specio ij mè euj nèir e profond
e d'antorn a së slarga tut un mond
ëd trasparense: come an fond al mar.
E, d'zora la carn reusa, le toe ven-e
rivëdo: come ij fii 'd j'eve marin-e
che, 'nt un argogh ëd viòle e dë stèilin-e,
s'anvlupo antorn ai brass ëd le siren-e.
E rivëdo ij tò làver ëd coràl
ch'as deurbo su le perle dij tò dent
e che dij mè basin son tut ël mal.
Ò creatura dël mè seugn d'amor,
mi seugno che 't carësso ij fianch lusent
e ti 't frisson-e come un'alga an fior.
Le trè patìcie (Ne Ij faunèt)
Pësca a Capri
L'onda a l'é vërda e giaja
come na coa 'd pavon.
Më spòrzo dal barcon
për vëde se, 'nt la maja,
j'é 'd nerèidi e 'd triton.
Ma 'm sento su le spale
come 'l pèis ëd doe man:
e, tut càndi, un gabian
m'anvlupa j'euj con j'ale
càude 'd sol african.
(Missionare dle onde
mandà 'n vòl da Nosgnor
a salvé 'l pëscador
da le siren-e bionde
ch'a lo an-masco d'amor?).
Mè cheur l'é na cuchija
che vnì dal mar a sent
un fil ëd vos d'argent...
(L'é 'l sospir d'una fija
ò 'l sùbe d'un serpent?).
Sicilia (Ne Ij faunèt)
Regret
Pòvra mia gioventù
sgairà travèrs al mond
e che rivëdo an fond
al Mar dël Temp Përdù...
"Lampàre"
La cita e la grand'Orsa, la caviera
'd Berenìs e le stèile 'd tut ël cel
staneuit a l'han lassà casché 'l mantel
ëd seda bleuva e a son tonfasse an mar.
Bërluso patanuve an filonghera
con un ciarivarì 'd rifless bizar.
Staneuit ël cel l'é un mar dë scume e d'onde.
E 'l mar, un cel ch'a lus ëd teste bionde.
La cadnëtta
Dime përchè d'antorn a la cavija
't l'has na cadnëtta d'òr pòrtafortun-a
che 'nt la màgica neuit dla toa pel brun-a
l'é 'n sèrcc ëd lusentele an fantasìa.
Dime përchè, quand la mia mente as cun-a
come na vela an s'n'onda 'd poesìa,
vëdo, con j'euj ëd l'ànima stupìa,
la toa cadnëtta fàita 'd ragg 'd lun-a.
Dime përchè ij gorin ëd le toe ven-e
ant la malïa as gropo d'una tèila
filà da j'aragn giàun ëd le mie pen-e.
Përchè arvìscola it tonfe a pié na stèila
nià 'nt n'àqua vlutà 'd mùsiche seren-e
e në sprìcc d'òr am brusa na parpèila.
Ij Brandé N° 120 del 1951
Titolo generale Pere 'd Roma. Dedicate al poeta Bartolomeo Capra, le seguenti poesie:
Primavera
Villa Doria Pamphili
Fin-a 'l git dla fontan-a, a tò passage,
a s'inchin-a con grassia 'd nans a ti
con në svantaj ëd perle e un bianch merlì
'd nébie che, al vent, a scumo an sël feujage.
Fin-a le feuje dël persié fiorì
at vòlo ancontra, tënnre, con n'airage
ëd parpajòle reusa, a fé romiage
'ntorn a toa testa bionda. E a canto ij nì.
E at canto ij nì una mùsica 'd bësbij
antërsija tra ij ragg dël sol e ij fii
dl'ària sbogià, 'nt ël pass, da la toa vesta.
Ò Madonin-a con ël cheur an festa!
Ò Primavera dle canson d'amor
che 't pòrte, an sen, un cit mòrt. Mè dolor.
La mònia pastora
Ponte Milvio
Ancheuj l'hai n'àngel chin d'zora l'orija
ch'am parla. Fià 'd rosà. Le soe paròle
a son në scop ëd bianche parpajòle
ch'a vòlo ant ël giardin dl'ànima mia.
L'é l'angel dij ricòrd. M'arcòrda pian,
con na vos nuansà su 'n respir d'ale,
na mistà: 'd cole piturà 'ns le pale
dij vej autàr da 'n pòr artié paisan.
Una mùsica 'd seugn deurb ai mè euj
un bòsch ëd pin ëd mar dle cope a ciòca.
Ant l'alba silensiosa. 'd vòlte a dròca
an sl'erba un cit romor che l'aria a cheuj.
D'antans-antan as sent ël tonf dë vlù
'd na cocolin-a rubatà 'n sle feuje,
na rama ch'as dëstaca, 'l cri 'd doe greuje,
'l fërfojé 'd piume d'un frangoj përdù.
E sti cit romor son ëd frisson
ch'arbato pian, lontan, drinta le ven-e
dël silensi andurmì sot le seren-e
caviere 'd j'erbo ant l'alba sensa son.
Aranda a 'n monasté, cost bòsch ëd pin
l'é na pianura vërda coatà 'd cel.
Sota, tra ij bion, la nébia a slarga un vel
gris dësmajà dai ragg ëd la matin.
Forà da 'd fass ëd ragg azur ch'a ven-o
a 'nluminé ij contorn d'una mistà.
Ant un reul ëd teren d'erbëtta 'd prà
doe stàtue da Presepe a s'antërten-o.
Na vaca tuta mòra ch'a pastura.
Na mónia tuta an bianch tra la vërdura.
J'erbo massis d'antorn ch'ai fan bordura.
La nébia ch'a së s-cianca an s'na figura.
An sla figura 'd cola mónia bianca
che tra le man a l'ha 'n travj a maja,
che sota 'n brass l'ha na bachëtta giaja
e, an testa, 'l capuss bianch con l'ala bianca.
Con l'ala bianca 'nfilà 'd ragg azur
ch'ai pòso an sla facin-a 'd reusa-tea
'd carësse còtie fanà 'd vèrd-ninfea:
rifless ëd j'ombre dij grand erbo scur.
Ël ghèm ëd garza 'ntorn a la soa gola
ai fà 'n còl ëd colomba. E 'l davantin
inamidà, sul sen, l'ha 'l Cheur Divin
ch'a lus gropà da 'n bindel ross ch'a cola.
A cola, come 'd sangh, sl'ànima mia
ch'a rimira, 'nt la mùsica 'd col'ora,
la mistà viva dla mónia pastora
che - su la vaca mòra - bianca a vija...
~
D'antorn a la sità dle sèt colin-e
j'esèrcit invasor l'ero acampasse.
Ant la sità, j'alman - le teste basse
su le boche da feu - tra le ruvin-e.
S-ciairor d'Apocalìs ansangonavo
la cùpola 'd San Pietro an Vatican.
Simiteri 'd cà veuide. An cel, lontan,
storm ëd vampìr d'assel a svolastravo.
Milion ëd cheur batijo sota tèra...
E 'nt col bòsch solitare, an mes ai pin,
una vision ëd pas ant la matin
a s'anquadrava tra j'oror dla guèra.
Come ant ël fond ëd mus-c d'una fontan-a
tramolava 'nt la nébia, la mistà,
dë 'd nans a j'euj d'un òm: sol, ancërmà,
a la varda 'd Nosgnor... N'alba lontan-a.
Su un bass arlev funerare grech
Museo Profano Lateranense
Setà su 'n cadregon sla seuja 'd cà,
maestosa ant ël vel nèir ëd sò dolor,
la Mare a spòrz un bras con gest d'amor
a l'ùltim Fieul ch'a part a fé 'l soldà.
Ël Fieul l'é bel parèj d'un lotador
mach vestì dij sò mùscoj e 'd na spà:
na man al mòrs ëd sò caval bardà,
l'àutra a la Mare. 'D nans a 'n pèrsi an fior.
E la man ëd la Mare a strenz tra ij dii
la man dël Fieul come s'a fussa un cheur
gropà a n'àutr cheur con ëd frisson sutij.
Nen na làcrima ant j'euj bianch ëd dosseur.
An sl'elm dël Fieul, un branch ëd pèrsi a rij
s'na cita sfinge 'd brons: frèida 'd maleur.
Ij Brandé N° 124 del 1951
Ël vej dle sabie (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 128 del 1952
Le làcrime dle viòle (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 131 del 1952
Message (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 136 del 1952
La seugn (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 140 del 1952
Cartaglòria 'd San Fransèsch dël desèrt (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 144 del 1952
A un poeta paisan (Ne Ij faunèt)
Ij Brandé N° 150 del 1952
Prim frisson (Ne Ij faunèt)
Mòrt ëd la primavera
A-i-é 'd di che mè cheur a-i-é na pen-a
dossa coma na mùsica slanguìa
che as peul nen disse na malinconìa
tant a l'é ciaira, tant a l'é seren-a.
Tramola, ant cola lus ëd maravija,
una gran ciòca 'd fior: ma con na ven-a
rossa, che aj visca ij bòrd, con una ven-a
ëd sangh come an sël fil d'una faussìa.
E n'angelëtta 'd nébia, an coefa nèira,
ij pols che aj sagno... am ven sul cheur... legera.
Òh, bela mòrt ëd la mia Primavera!
E 'l vent carëssa j'ariss brun dla sèira.
E le fontan-e ciaciarin-e a rijo
a le paròle che j'erbo ai bësbijo...
Ij Brandé N° 151 del 1952
Con il titolo S-cianchèt ëd menta, dedicate al Poeta Pinòt Casalegno, queste poesie:
Tramont (Ne Ij faunèt. Riprodotta per mantenere l'insieme)
Ël sol a l'é un pugn ross con un ventaj
dë stëcche d'òr duvèrt an sla montagna.
L'aria as fronsiss ëd verd. Ël cel a sagna
sël fil ëd sàber d'un giassé 'd cristai.
Stèile
Ël cel
a l'é pien d'ànime
luminose.
Vivù
Ant ij mè euj comensa già a fé neuit
e mè cheur l'é rupì come un bëscheuit.
L'hai vivù fin-a tròp. La tèra am ciama
con ël bësbij dij làver ëd na mama.
Orassion
Ël silensi a l'ha un cheur
e mi lo sento a bate.
Pòchi a l'han cost boneur.
Për le bestëmmie mate
che mi sovens l'hai date,
grassie, Nosgnor, dla pas
che ti sovens t'ëm dass.
Cassa
Për elvé un vòl ëd përnis
ant un pra fiorì 'd tërfeuj
l'hai trovà 'd zora doi làver
un basin-papàver.
I ero, 'd cò doi fiordalis
che a lusìo come doi euj...
Euj-bluèt. Basin papàver.
Dent ëd serp sui làver.
Persié fiorì
Le fior dël pèrsi profumà d'amel
am buto un buss d'avije ant ël sërvel.
Peuj, ant l'ànima ancreusa,
ò amor, preuvo un gatij se i penso a ti.
Ij branch dël pèrsi, ancheuj, a son fiorì
ëd parpajòle reusa.
La guida polar
Un vej gorègn dë scòrsa 'd castagné,
con ant j'orìe ij pèil bianch ëd l'articiòch,
a bat la pipa s'un calanch ëd roch
d'nans al Mont Bianch. E am dis che a peul s-ciairé
- or che a l'é bòrgno - tuti ij di 'l mirage
dla neuit polar... e 'l Duca... ant sò gran viage.
Ël pan (Ne Ij faunèt. Riprodotta per mantenere l'insieme)
Amprend a spartì 'l pan con le toe man.
Toclo mai con la lama d'un coltel.
Ël pan l'é sant, l'é benedet dal Cel.
Romplo adasiòt coma che a fa 'l paisan.
E scotlo a schërziné. L'ha 'l ritornel
d'në spi bëschì da l'ala d'un osel.
Sangh dla tèra
Cogià paticio a pien-a facia ant l'erba
- sbës-ce 'd cavèj e 'd brojon verd ant j'euj -
scoto 'l bruì d'un'onda 'd sangh che arbeuj
sota toa scòrsa 'd primavera azerba:
Tèra che i baso a pien-a facia ant l'erba.
Ij Brandé N° 155 del 1953
Àngel an cros
An sël Calvare 'd mè cheur
a-i-é un àngel an cros.
Ma j'ale tèise sota ij sò brass bianch
- doe vele 'd piume vive scantirà
sl'erbo che a crìa përdon con ij doi branch
fiorì dle reuse rosse 'd soe man anciodà -
j'ale
a s-ciuplisso 'd frisson ëd boneur
coma se, fërme, a voleisso slargà.
La testa, su na spala abandonà,
l'é un bochèt d'òr ëd crisantem giassà
con feuje sleuje, d'ariss biond moasì,
penduve 'd nans a j'euj; bluèt passì.
Sò còrp d'avòri, n'arpa sensa vos.
Ma da la boca, tra doi fìi ëd sangh
a-i seurt ancora un sospir armonios.
*
An sël Calvare 'd mè cheur
a-i-é un àngel an cros.
*
Davsin . . . . . . . - Davsin.
(E na ciòca a bat ë-sclin).
Lontan . . . . . . . . Lontan.
(E na ciòca a bat pi pian).
*
Sota la stèila a sinch fiame 'd mia man.
Ij Brandé N° 161 del 1953
Con il titolo Parpajòle neire queste poesie:
Parpajòle neire
Ò parpajòle neire,
ideje scure 'd mòrt,
che im vòle antorn, le seire
che i vîo sensa confòrt.
Dìi vlutà d'una man,
frissonant ëd dosseur,
pudeisse stenze pian,
con j'ale an cros, mè cheur...
Ò parpajòle neire
che im vòle antorn, le seire
che i vîo sensa confòrt.
Ò ideje scure 'd mòrt.
Ant l'ora dij sospir
Ant l'ora dij sospir, che 'l sol a cala
slargand sui camp una mezombra bleuva,
ij sorch a smijo longhe preus dë viòle.
E ant cheur am seugna un ni 'd róndole fòle.
E ant l'ànima a më splend na stèila neuva.
E mia carn a frisson-a come n'ala.
Ant l'ora dij sospir che 'l sol a cala.
Feu folèt
J'oslin ëd fiama che ant la neuit d'istà
a tërlo tra le cros dij simiteri,
se mai cantèisso, a canterìo ij misteri
d'j'amor sugnà dai mòrt annamorà.
Son vistme
Na neuit, son vistme mòrt.
L'avìa le man an cros.
Ij làver turg e smòrt.
I'euj ëd véder. Afros.
Ant ij cavèj, le serp
vërdegiaune dël lum
dij siri. Un feu dë sterp
l'avrìa nen fait pi 'd fum.
E mi guardava reid,
da 'n sla seuja steilà,
col mè cadàver freid
s'un let ëd sangh cogià...
E un rije disperà
rompìa mè cheur gelà.
Testament
Quand che sarai un mòrt
rusià da la vermin-a
e ij mè quatr òss bëstòrt
saran dventà 'd caussin-a,
un pò 'd mè imor content
vivrà ant la tampa ancreusa
se am fongheran tra ij dent
le radis d'una reusa.
La reusa 'd paradis
profumà d'alegrìa
che piantereve, amis,
'd zora la tomba mia.
Così sia.
Nebia an ël ri
Trè sàles an fila
a son-o l'arpa an sël ri.
N'armonìa sutila,
adase, adase, intra ant mi.
Trè sàles an fila
a son-o l'arpa an sël ri.
E l'onda vagabonda
ven a cogieme an sen
na bionda moribonda
Poloneisa 'd Chopin.
Pas
L'erbo a l'é strach d'avèi portà tròp vent
e adess a stira ij brass ant la neuit ciaira
viscandse, con la man 'd na feuja maira,
la velieusa 'd na stèila 'd ragg d'argent.
Neuit an treno
La bianca scritura
dla pieuva an s'ij véder
am conta la stòria
'd n'amor dësmentià.
Eui ciair. Na figura,
Canson Stormy weather.
Pior... Fior an memòria...
Stèile... Aqua passà.
"Haiku"
Da n'anònim giaponeis
Spluve 'd furmije
s'un ghivo mòrt al sol.
La stra a l'é bianca.
Róndola (Ne Ij faunèt. Riprodotta per mantenere l'insieme)
Quand che ij sarai pi nen
s'arcorseran che i era.
Róndola 'd primavera,
flecia ant ël cel seren,
mi sarai sot na pera,
ti ant na fior sul teren:
ma vëdruma pi nen
ni 'l mond ni ij sò velen...
ànima mia, legera
róndola 'd primavera!
Ij Brandé N° 165-166-167 del 1953
Con il titolo Mal d'Africa queste poesie:
"De Profundis"
D'zora le eufòrbie e tra ij motass dl'«hammada»
la neuit a bugia; as serca un reul ëd sabia,
squase a taston, come a schivé la rabia
dël teren e ij cotei 'd sa serenada.
Ma sle pnà dl'odor ëd carn uman-a
ij dent dle jene as mòlo ant na rijada
longa, insistenta, scantirà an sl'«hammada»
aranda ai feu dëstiss dle carovan-e.
Contra ij montruch ëd pere e su le spin-e
dij fi sarvaj, tramez le fèils giaunisse
brusà dal sol, la neuit a piora stisse
'd disperassion su nòstre teste chin-e.
E d'ombre grise as serco, d'euj a luso,
e 'l rìi dla serenada as cangia ant pior
adess: a smîa che as cangia ant un odor
ëd crisantem spërmù da 'd man che a bruso.
D'antorn a-i-é un tranfié caud e sarvai,
un raspé su le pere e tra j'erbass:
e 'l serc ëd j'ombre as sara vers ël giass
dij dromedare. E 'l cheur a bat dë sgiai...
*
Hàfiz, brun algerin dj'euj lustr ëd cel,
fatësse 'd seugn pagan, bei fianch da fija,
l'é torzusse a la seira ant l'agonìa
e 'l "roumi" l'ha anvlupalo ant sò mantel.
Ël "roumi" spali a vija 'l fratel brun:
ël sodomita mòrt che a la cavija
a l'ha un serc ëd metal e na ferìa
- davsin al serc - macà, pen-a, 'd sangh brun.
Lë sgherb dla carn cësiss, come un papàver,
signà dal feu dòp la s-cissà 'd velen.
E lë scurpion 'd soa mòrt Hàfiz lo ten
con ij dji argrignà contra ij sò làver.
A fil dij làver turg, sensa fià 'd vita,
ij dent aj luso ant una smòrfia viva
con lë s-ciumas ligà su la zanziva:
coma sota l'ambòss d'soa prima sgita.
*
Hàfiz, brun giovnotin dj'euj bistrà 'd cel,
dij fianch modlà su na carëssa 'd fija,
seugna an pas ël tò seugn ëd poesìa
pagan-a sul pecà trist che at fa bel!
Le jene cha as avsin-o al feu dëstiss
a scataro ant la neuit la soa rijada,
ma mi it anvlupo 'l còrp ant na cantada
che a sfida la moral dij cavèi gris.
Hàfiz, veuj fete na coron-a 'd feuje
për toa front che a së sbianca al lum dle stèile
e sarand su le toe le mie parpeile
guardo 'l pecà che it vorìe feme cheuje.
La vita a nija ant un angorgh ëd visse.
La carn a crîa 'd sora 'l magon dël cheur.
La bëstëmmia a l'é 'l pan dur dël maleur.
Gerb ëd gramon a scauda amor ëd bisse...
E ti, fior brun-a dël Sahara biond,
t'ses piegate su l'anca toa sutila,
e, s-ciav dla vita, un di it l'has maledila
sbëfiand la carn che a l'ha vorsute al mond!
*
Për tò pecà che mi l'hai nen cheujì
sota le palme bëgieujà 'd ciairdlun-a,
veuj che 'l rosare 'd mè pensé a së sgrun-a
coma 'l rosare 'd n'arsigneul ferì.
Sl'azur d'toe ven-e mi farai l'avait,
setà an sle gambe e con ij brass consert,
fin che l'alba, berin-a dël desert,
a sbrincia ij ròch d'una candeur ëd lait.
Deurm, Hàfiz, seugna la toa gòi pagan-a.
La jena cuncia che at bëschìjssa un dil
a tomberìa crasà da mè fusil.
Nija toa colpa ant la mia lus uman-a.
Djelfa, 13 novèmber 1932
Sabie
Sìlabe azure a lìquide 'd fontan-a
a më stissavo frësche ant ël sërvel
tant che mia sei a l'era 'd brasa. E 'l cel
a l'era 'd feu su l'òasi lontan-a.
E për le sabie, an sl'ambla dël gamel,
stissavo ant mi - ant l'andé dla carovan-a -
sìlabe azure e lìquide 'd fontan-a.
Ghardaïa, 21 novèmber 1932
"Mabruka" (Anche tra le poesie da Ël Tòr)
Mabruka neira 'd Tunis
bardà 'd midaje d'argent
profumà 'd crava e d'unguent,
che it ëm ofrïe un soris
- 'd Regin-a 'd Saba - splendrient.
Ant j'euj ëd diàspr, doi serpent
ëd ragg ëd sol improvis
serciavo un Touàregh nemis
ch'at raviotava ant ël vent.
Mabruka neira 'd Tunis.
Tebourba, 27 dzèmber 1932
(Notare le differenze rispetto alla precedente versione su Ël Tòr)
Ij Brandé N° 168 del 1953
Cantada dle mare montagne (Ne Ij faunèt)
Stranòt dij virasspj bërgé con le seguenti poesie:
La muanda a s-ciupliss... (Ne Ij faunèt. Riprodotta per mantenere l'unitarietà dell'insieme)
La muanda a s-ciupliss ëd virassoi
e, an fond, ël sol anlaga la valada:
sle nòstre boche arson-a na cantada
che a bat contra le ròche e a torna a noi.
Tuta paròla a l'é na smens crocanta
ëd virasol che 'l vent a sgrun-a: e a canta.
Tuta canson a lus come un tesòr
s'j'euj neir dij virasoi con ij sign d'òr.
Dorà 'd pèil folatin...
Dorà 'd pèil folatin la facia rubia
un bërgeròt a canta, stà an s'na ròca,
una canson che a dis 'd na baita 'd fiòca
strivià dal vent dla neuit che a passa e a subia.
A subia some 'l sìfol d'un pastor
che, ant sò pajon, a ciama un seugn d'amor...
E 'l bërgeròt a fissa 'l lagh profond
doa s-ciaira doi euj viòla e n'ariss biond.
Gambe 'd camossa...
Gambe 'd camossa e piume d'aquilëtta
(al vent le frange brun-e dla caviera),
àngel alpin con le fatësse 'd pera,
it l'has tirame un crìi e un gich d'ambrëtta.
Sla sima conquistà con l'ùltim saut
ël sol a l'era un virasol riond, aut.
E tra le lanse d'òr ëd soa curnis
ti 't durbïe 'l cancel dël Paradis.
Në sludi a l'é passà...
Në sludi a l'é passà sota l'arcada
e a l'ha viscà 'd lus giauna un Crist an Cros.
Ant la neuit sombra l'hai sentù na vos
che a l'ha arbombà dal mont a la valada.
Son strenzume davsin al tabernacòl,
ai pé dël Crist pendù, sota 'l pinacòl.
E ant ël silensi neir l'hai sentù pian
toa man che, a cros, guidava la mia man.
Ant ël cavagnin d'òr...
Ant ël cavagnin d'òr dij tò cavèj
giustà a tërsin dë spi antorn a la testa,
caland dai brich, it l'has na cita festa
'd margarite, 'd papàver e 'd brusèj.
E ant l'òrt fresch ricamà 'd tò corsèt verd,
tra doi pom zerb, na parpajòla as perd.
As perd e a lus (come na perla 'd brin-a
ò na làcrima mia?) na stèila alpin-a.
Ò Wally 'd cavèj biond...
Ò Wally 'd cavèj biond d'arpa lontan-a
che ant la tormenta it ses passame aranda:
ànima profumà 'd fior ëd lavanda,
le carn ëd liri, euj ciair d'eva 'd fontan-a.
E con un dil ëd giassa, ant ël mirage,
't l'has fame sègn ëd seguité mè viage:
vers a l'ùltima balma, l'ùltim pòrt.
doa l'amor pur a splend ant j'euj dij mòrt.
Per la seconda parte delle poesie di Luigi Olivero cliccare qui
Per la terza parte delle poesie si Luigi Olivero cliccare qui