Disegno di Giuseppe Macrì da Rondò dle masche
Mappa del sito
Rondò dle masche L'Alcyone, Roma, 1971
Ij faunèt Il Delfino, Roma, 1955
Articoli di Giovanni Delfino riguardanti Luigi Olivero pubblicati su giornali e riviste
Traduzioni poetiche di Luigi Olivero in piemontese e in italiano
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Seconda parte)
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Terza parte)
Poesie di Luigi Olivero dedicate allo sport
Episodi della vita di Luigi Olivero
Poesie di Luigi Armando Olivero ~ Terza parte
La ripresa è del 1969. Olivero inizia a collaborarvi dal 1973 e continuerà, praticamente senza interruzione, fino al 1992.
Qui di seguito l'elenco di tutte le poesie pubblicate. Per intero si riproducono, come per le altre testate, quelle non presenti nelle tre raccolte di poesia proposte dallo stesso Olivero e facilmente rintracciabili in moltissime biblioteche: Ij faunèt, Rondò dle masche, Romanzìe.
Almanacco Piemontese 1973
Le siale - Nivola colomba - Seugn pagan (Tutte in Rondò dle masche)
Almanacco Piemontese 1974
Cantada dël Tòr (In Romanzìe)
Almanacco Piemontese 1975
La gata sìnghëria (In Romanzìe)
Almanacco Piemontese 1976
Sirventeisa del nëvod d'Olivier ëd Ronsisval et dij sò glorios magister Sivalié antích e modèrn con barbis e barbaròt ëd bruzabèch (In Romanzìe)
Almanacco Piemontese 1977
Romansa dle romanse dël sàut dla bel' Àuda d'an cò dla Sagra 'd San Michel (In Romanzìe)
Almanacco Piemontese 1978
Ritratin an ponta 'd piuma 'd poeta piemontèis
Il poeta non ha altra effigie che quella dei suoi versi
Giovanni Pascoli
I
Nino Costa
(1886~1945)
N'ànima granda come 'l nòst Piemont
ant un'òmnèt onest e degordì
parèj d'un gnògno dij bej temp fiorì
ëd maghe bionde con na stèila an front.
Quand che l'alba a la tèra ai dà 'l bondì
chiel a posa na man 'd zora la front
d'una Mamin-a che, fin dal tramont,
për un pecà d'amor l'ha sangiutì.
Sal e pèiver sul nas ëd la gheusaja
a spàntia con un rije malissios
come Brofferio ai temp ëd soa bataja.
Peuj s'ancoron-a 'd Brassabòsch frondos
e ai decanta a l'età spòrca e sarvaja
la Ròba nòstra: 'd nòst Piemont glorios.
1938
II
Pinin Pacòt
(Giuseppe Pacotto 1899 ~ 1964)
Un ròbi cardinal rabelesian
surtì da un quàder dël Sinchsent gaudios.
Front larga e anluminà 'd pensé radios.
Në sguard, daré j'ociaj, ch'a vèd lontan:
ch'a s-ciàira svolastré 'nt nòst cel nebios
j'Arsivòli andorà 'd sol astesan
che chièl ambranca con bel gest paisan
saràndje ant un rondel maravijos.
Tuti ij pilon ch'a signo le Crosiere
a pòrto tra le grije 'd j'autarin
le fior dle soe cantade matinere.
E ij sò vèrs martilinà 'ne l'òr zëchin
a son anej ëd seugn, grafe legere,
ch'a lijo la Speransa ai sò basin.
1938
III
Paggio Fernando
(Fernando Viale 1876 ~ 1955)
Scriv con na piuma d'ala 'd lodolin-a
bagnà 'nt ël frèsch azur dël Valentin
ëd vèrs ch'a sprìcio al sol cantand ë-sclin
come 'd git ëd fontan-a sitadin-a.
L'é un Coppée dël sonèt ch'a turniss bin
- da la prima quartin-a a la tërsin-a
final - con na soplëssa parisin-a
e un ghëddo 'd cansonëtta vej-Turin.
Son cadansà 'n sij pass dle sartoirëtte
le nòte 'd soe Ariëtte turinèise
che ai moscadèn ai ritmo 'd - ven, ven, ven!
E soe Rima d'amor a son d'egrëtte
che a carësso 'd Manin-e bianche: tèise
'nt l'adiù d'un temp ch'a tornerà pi nen.
1956
IV
Vincenzo Buronzo
(1884 ~ 1976)
L'é un gentilòm che për blason l'ha un cheur
ch'a bat për j'artisan ëd la soa tèra.
E ij sò bej vèrs a son pa 'd fior ëd sèra,
ma dij brich ëd Moncalv rich ëd boneur.
D'boneur ëd vigne al sol: dont l'é nen vèra
che a seurbne ij gius as ven lord e reveur,
com van cracand j'oràcoj dël maleur
ambërborà 'd breu 'd malva e 'd dociamèra.
«Cheuj d'rubin chi sovagna le soe vis,
a canto i vignolant d' Al mè paìs»,
am dis cost bìblich, savi Giòb monfrin.
E Al litanij di giòbia, a un giavlà,
chièl mësson-a an sla piassa dël mercà
rossa 'd crëste 'd galèt, d'uve e 'd basin.
1969
V
Armando Mottura
(1905 ~ 1976)
A l'é un bel fieul ch'ai piaso le montagne
come s'a fusso 'd fîe da carëssé,
dë spose con d'euj ciàir da sbaluché,
'd veje nurrìe 'd sol, d'làit e castagne.
Un galucin an ponta d'un cioché
chièl as lo sent canté fin-a ant j'antragne:
ma con doe patatin-e për compagne
- 'd carn, bin rustì - lo fà 'ncor pi sugné.
A va mat për le preus ëd Reuse rosse,
për le casòte con l'òrt giàun ëd cosse...
E ij Paisagi 'd Val d' Susa ai fan anvìa.
Ma 'ndoa savóra le soe gòj pi dosse
a l'é ant j'òsto 'd provìncia: an companìa
'd bëdre fiamenghe e 'd doje 'd malvasìa.
1950
Almanacco Piemontese 1979
Seconda parte de Ritratin an ponta 'd piuma...
VI
Oreste Gallina
(1898 ~ 1985)
Mi sai nen bin se cost sor professor
sia pi un fier cassador, pi un brav poeta
ò un prènsi dël Sinchsènt an gaudineta,
espèrt ëd can, ëd lìber e d'amor.
D'sigùr, sai ch'a l'é nen n'anacoreta
che ant la Tebàide a dgiun-a con Nosgnor.
E sai che al Mango - Olìmp ëd Dé brindor -
reste a l'é, dël gran Diòniso, un profeta.
D'invèrn, chièl bóvra 'd vin le Frèidolin-e.
D'Otugn, vendùmia e sclama: «Canta, Pero!
Canté, gent ëd Mia tèra, an langareul!».
E a canto mare e fija, Pare e fieul...
Mi, tra vint sécoj, lo arvogreu - mi spero -
s'un monument ëd bonze bricolin-e.
1976
VII
Tito Gantesi
(Chiaffredo Tommaso Agostinetti 1857 ~ 1938)
Che 'd càmole e 'd mijara 'd bërle 'd giare
l'ha sbogià cost grand vej ant soa conquista
'd vèrs përdù 'd Calvo, 'd Rosa... Un umanista
ch'a trata ij lìber da përson-e care.
E, tutun, a l'ha gnente dl'archivista
ch'a passa l'esistensa an s'jë scartare
baricoland ant una luz d'aquare
con na barëtta, an testa, da sacrista.
L'é un bon vivan. Në sgnor ch'at dà la man
con na franchëssa tuta piemontèisa
e ant chièl j'é pròpi nen d'autut ch'a pèisa.
Ai pèiso j'ane, sì. Ma j'ane a smijo,
su cèrti èrbo gorègn, ëd pom ch'a rijo
e ch'ai fan gola ai giovo da lontan.
1930
VIII
Arrigo Frusta
(Augusto Ferraris 1875 ~ 1965)
A l'é un poeta assé pi rich ëd pròsa
che 'd vèrs. Përchè 'nt ij gorgh dle Faravosche
chièl veul spartì le avije da le mosche,
un ragg ëd sol da un fil d'aragn ch'as pòsa.
E j'uve d'erbaluz, dossèt, lambrosche
pretend tasté ant ël vin che l'òsto a sfròsa.
Veul sèrne 'l giust dal fàuss ant ògni còsa,
tant al seren che an mez a 'd nébie fosche.
Frusta a fa s-ciopaté un fovèt ëd ronze
(dòp avèj dàit le reuse a le soe amìe)
sl'Esposision dël Novanteut. Che lonze!
Che dë svërzlà sensa paura 'd ponze!
Tut manda a l'ària, e, dòp 'ste drolarìe,
chièl fa 'd Fassin-e 'd sàbia... E arpija a ponze.
1929
IX
Alfredino
(Alfredo Nicola 1902 ~ 1995)
L'ha 'l nòm ëd de Musset e trè morose
dlicà - Poesìa, Mùsica, Pitura -
che chièl a pòrta a spass ant la frëscura
dle Penombre 'd boschin-e favolose.
Le Primavere dla soa gioventura
a son filtrà 'nt le ven-e melodiose
ëd coste soe Trè Gràssie vaporose
che chièl a pòrta a spass a la ventura.
Guarda con lor le Nìvole ant ël cel,
s'a l'é 'd neuit, guarda le stèile.
E as n'anfót dle ratele e dël rabel.
Canto ij sò vèrs. A rijo le soe tèile.
Sò cheur gazoja 'd gòi come un fringuel
quand soe amije a lo baso an sle parpèile.
1965
X
Carlottina Rocco
(1908 ~ 1993)
A l'é na Faja 'd j'Alp che a va cantanda
An brova dël senté sola e solëtta:
a inglèt tra i làver a l'ha un fil d'erbëtta
e an sël corsèt un bochëtin d'lavanda.
A l'ha j'euj dël color ëd la ciochëtta
che a spécio 'l Temp, bon vej, ch'ai passa aranda:
e chila ai fa 'l regal d'una garlanda
'd versèt e 'd rime profumà 'd violëtta.
E 'l Temp ai dis mersì con un soris
ëd patriarca che a dev tant marcé
për sërché 'd cavèj biond da fé vni gris.
Chila as fërma. A lo guarda a slontané.
Jë smîa San Pé ch'a vòla an Paradis...
Òh, 'l cel ëd fior d'alìs su col senté!
1933
XI
Concettina Prioli
(1919 ~ 1990)
Bastrîa ponteje con ël dil mamlin
dontrè granin ëd blëssa an sla facin-a
për avèj ël ritrat d'una damin-a
dël Sètsènt con un plagi 'd ciclamin.
L'ha un bel deuit, un acsàn, na vos molzin-a
che quand a parla a fërma 'l vòl d'j'oslin.
E 'l vent j'anfìla an man d'Aguce 'd pin
për vëdla a brodé 'd vèrs fior e feujìn-e.
'D brodarîe 'd farfale, ale 'd carësse
d'una mama che an pèrle 'd poesìa
càngia soe làcrime 'd malinconìa.
Una malinconìa con le fatësse
'd na reusa tea nüansà 'd dosseur:
ch'a sorid an vlutand ij baticheur.
1976
Almanacco Piemontese 1980
Soa tenebrosa maestà la neuja (Ne Ël Tòr e in Romanzìe)
Almanacco Piemontese 1981
Balada dle reuse sultan-e (In Romanzìe)
Almanacco Piemontese 1982
Trionf dle reuse dij samourai
A Ezra Pound
Kirigirisu
naku ya shimo-yo no
sa mushiro ni
koromo katashiki
hitori ka mo nemu.
Go Kyögoku (1169 ~ 1206)
Dovrai, donca, deurme sol
sul mè mantel dëstèis mach da na banda
e an s'na canissa frèida
ant costa neuit ëd brin-a.
Mi ëj veuj bin ai Pecà, ìdoj antìch
ch'a rijo setà gargh a l'oriental
sui sò tronèt sizlà, 'd giada imperial,
ant la mezombra 'd na salëtta chic.
La salëtta doa un Buddha pansarù
seurb con j'euj d'òr ij ragg s'un vas d'Pekin
filtràndje ant na fiorera 'd ciclamin
për ch'am profuma ij seugn d'j'amor përdù.
J'amor perdù 'nt le nébie 'd mie stagion
ravagià dai Tifon gonfi 'd sospir
dij maimon che - dal zénit al nadír,
al sol e al ciàir ëd lun-a - uco 'd magon.
Òh, 'l ciàir ëd lun-a!... La mousmé che ier
a l'ha slanghime 'l cheur ëd sentiment,
ancheuj gimba j'archèt dij fianch roent
an sla sëzlonga d'una garçonnière.
E mi anvito a ciambrèa ij mè poeta
Go Kyögoku, Khayyâm, Villon, Rimbaud.
Quaciarà su 'd cussin ross-coclicò,
fumoma 'd pipe opià. Peuj, gaudineta!
Macoma lenga, man e pé ai Ricòrd
(sumiòt giàun) con dë spà da samourai.
Sverginoma sinch vèrgin ëd Sakai,
e, sgorgiàndie ant sinch tasse fin-a ai bòrd,
brindoma al Dragh dël Temp ch'a l'ha 'ngojà
stanta mijiard d'omnèt borenfi 'd bòria:
travondendse, con lor, tuta la stòria
'd des mila sécoj 'd regn dl'umanità.
L'umanità che delirand a otransa
séguita a meuire, a nasse e a vive an guèra,
antossiand l'Ària e ampoazonand la Tèra,
mare dle smens, già Dea dl'Abondansa.
*
Ma i mà quat Kami amis vnu dal Nirvana,
cimpà 'l saké, m'amprendo la soa siensa
'd batì tra Vita e Mòrt un pont: n'inmensa
arcada 'd fior con l'art ëd l'ikebana.
Batì 'l pont, guardo an giù dla balustrada
la gran parada 'd j'òmo-can-gat-rat.
Mi, da lassù, 'nt mè kimòno scarlat,
smîo 'l Sol an sl'arch-an-cel su na valada.
E con j'euj ch'am luzisso 'd gioventura
m'ancoron-o la front ëd reuse rosse:
tërdes reuse sbrincià con tërdes gosse
dël mè sangh ross ch'a friza d'aventura.
L'Aventura ch'a sfiama ant le mie ven-e
sarà l'ànima 'd feu dl'òm primitiv?
Chila - a sgrinfà 'd j'ongëtte d'argent viv -
a lìbera jë s-ciav da le caden-e.
Fîa maga dla Folìa e dël Boneur,
va mëssonand basin për tute strà
e ant ij bòsch a dësnìcia ij Sèt Pecà,
diavlòt-porsslin d'eujìn d'rubin rijeur.
Sèt Dé farseur. Ma che as fan harakiri,
gelos dë 'sta diaulëssa-parpajòla
che 'd mè nòm visca ant l'ària la paròla
con ij mimin-sufrin dij sen ëd liri.
Ij liri 'd sò còrp d'ambra, dlë splendor
dël vulcan Fusjiyama. Òh, maravija!
Còrp che - ant cheur - l'ha un cit gong doa bat n'avija
ij nùmer d'òr dij sò frisson d'amor.
L'Amor che an sël kakémono 'd mia vita
signa ij trionf dle Gòi an s'ij Torment:
nen con ël pnel dij bonzo dij convent,
ma con l'argìt fiorì 'd na pianta drita.
*
Pianta dël Zen, pagòda 'd mè giardin,
che, ornà 'd ciochin orcin cirese dosse,
a spàntia 'd farfalin-e vërderosse
ant ël sacrare sgnor dij mè basin:
sla mia coron-a 'd tërdes reuse rosse,
s'j'ìdoj dij paradis d'Kyòto e 'd Pekin.
London (China Town), 1934
Almanacco Piemontese 1983
Cantada dla sità d'Alba
A Cesare Pavese
Come una lòdna ch'a më scoca ant cheur
viscandme an sen na reusa dë spalera,
t'ëm cante la canson ëd tò boneur.
Alba gentila, alàuda 'd primavera
con j'ale andorà 'd ragg dël sol ëd magg
e cincinà d'arìss d'ària legera.
Alba, ant un arch ëd tute fior ëd magg!
E mi vorrìa avèj una mandòla
càuda d'obade 'd tórtole, d'un pagg,
për dite an nòte 'd pèrle ògni paròla
ch'ai disïo a doi euj stèilà 'd giusmin
(dòp una neuit dë vià, neuitèja fòla)
j'an-namorà dij temp ëd Rè Pipin:
- Faja boscaja, seurt an sël pogieul.
Tirme le tërse bionde... Ché 't veuj bin.
Spòrzme un basin!
*
Sota un cel tëbbe e sliss come un linseul
toa figura 'd castlan-a a s-ciòd seren-a
përchè tò cheur a l'ha tut lòn ch'a veul.
It l'has ëd sangh roman ant ògni ven-a
ël còl e ij sen pi drit che le Trè Tór
e un gigèt ch'a t'arvìscola e t'antren-a
ai trafèn dël comèrsi e ai gieugh dl'amor.
Ò Regin-a dle Langhe, Alba rijenta
parèj 'd n'angùria frësca ai dí 'd calor,
sfiorme con tò respir profumà 'd menta
e dime, an ton ridèivol ma grassios:
«Canta, morùcio bel, canta ch'it senta!»...
E mi cantrai con l'andi d'un moros.
Lauderai ij tò vin e le toe ortaje,
toe fomme svice e j'òmo generos,
j'euj da forèt forìcc dle toe maraje,
j'autin ch'at pronto un tròno 'd fruta e 'd rape,
ij palass ross dël sangh dle toe bataje,
ij beu campion coatà 'd riche valdrape
e ij seugn - pagan... cristian - ëd la toa tèra
ch'a sgnaca 'l chërpacheur sota le ciape.
*
Alba, scotme. Ij tò nèrv ëd ciuciamèra
anlijà con ij brombo dle toe vis
am fan na scala ch'a - smîa gnanca vèra -
possa a rampié 'l faunèt dël mè soris
al Cel: doa le Madòne 'd tò Macrìn
a coltivo le dàlie e ij fiordalis.
E con doi sùbi - fàit con doi dilin
anforcà an boca al meud dij tò vacròt
chièl va ciamand ij Sant e ij Cherubin
a vni a guardé 'l trionf dij tò matòt
e 'd toe matòte con la gala an testa:
tant che, an slë scu dël sol, son-o trè bòt.
E varda là 'l prim chèr ch'a passa an testa
d'una longa coalera 'd chèr an fior
tirà dai mans an gióngole da festa!
E për tut ël mond d'Alba 'l vin a scor.
E la gent, an sle piasse e për le strà,
a bat le man cantand canson d'amor.
La festa dla vendùmia a passa e a va,
fringand, baland, sneudandse, sota 'l cel,
parèj 'd na fisarmònica slargà.
E, su l'arbeuj dla gòi e dël rabel,
a së spàntia una nìvola 'd profum
ch'a fà un tribol d'òr d'ògni fornel.
Tuta la toa sità l'é ant në sbarlum
ëd forchëtte e cuciàr, tond e cotej.
Baco glorios manda ij sagrin an fum.
Àosso la bëdra al vent tór e castej.
E gent e béstie. ancheuj, l'han tuti ant cheur
la trìfola ch'a scàuda e a fà vni bej.
Patata 'd Gargantüa, gòi dël cheur,
Babàla dij sonàj dël Tòr masiss,
fin-a tò imperator Elvio, reveur,
«Ave, Trìfola!» a sclama e at benediss.
E j'àngej sbato j'ale. E San Lorens
s'inchin-a. E, 'l Cel, dë stèile a sbërluziss.
*
Ò sità che a l'otonn, quand l'uva a tens,
at ven-o ij pomèt ross come a na sposa
ch'a siassa ancontra al sen ij chich dla smens;
prontje a l'ann neuv n'amson maravijosa.
Sui brassabòsch dla Stòria e ij làur dle tombe,
l'alba 'd tò nòm sia sempre pi radiosa.
Fà soné vèrs l'azur tute le trombe
dël tò trionf, dal Tane a la frontiera,
scotand ant cheur un rocolé 'd colombe.
Ij vin moscà, dossèt. frèisa. barbera...
sui dent lustr ëd toron e an sle zanzive
at visco un largh soris ëd gòi sincera
ch'ai mostra al mond antregh la glòria 'd vive.
Ò Alba, dle fatësse 'd n'euv pasqual,
ch'am pias ancoronete 'd ramulive.
Al cant dël gal!
1950
Almanacco Piemontese 1984
Cantada dla sità 'd Bra
A Giovanni Arpino
Ò Bra dal nòm crocant come 'd ninsòla,
quand che 't saluto am pias gavete 'l B
sugnand dëstèise 'd prà 'nt la toa paròla.
Am pias guardete, ant l'ora dël mezdì,
pi róbia che la tèra ch'at circonda
tuta avisca d'un reu 'd chicchirichí.
It pronte tàula. E j'òmo at fan la ronda
come a na sposa tëggia e degordìa
ch'a spompa al sol con soa caviera bionda.
La tàula sot na tòpia a l'é ambandìa
e 'l mantìl càndi e profumà 'd lavanda
l'é na bandiera d'antipast campìa.
Ant la cusin-a. 'l feu s-ciupliss e a branda
tra pairòle 'd raviòle e 'd tajarin
për toa gent ch'a veul fé ciambërlocanda.
Gent ch'a travaja dur da la matin
bonora: e a l'ha 'l drit d'arpié le fòrse
an fasend soné ij piat e mossé 'l vin.
E ti dàine da fé s-ciaté le scòrse
dl'èrbo uman: ch'a sîa giovo ò ch'a sîa vej,
at farà sgnora sensa che 't n'ancòrse.
La gent ch'a mangia bin, a pensa mej:
e a travaja cantand arbicioluva
përchè, ant ël cheur, l'han un ni tut pien d'osej.
*
Sèrvje 'd bagnèt al vèrd ch'a fà la spluva,
për ch'a pócia 'l bujì 'd manz ò 'd sanàt.
Peuj, argàlje la glòria dla fonduva.
Coatla 'd midaje 'd trìfole, an sël pat!
Pòrtje 'd sautisse e 'd povronà ch'a scàuda.
Fàje drissé ij barbis parèj dij gat.
Parèj dij gat, fàje miaulé la làuda
'd j'anciove, dl'aj e dl'eule, bin smasì
ant l'òr lìquid fovà dla bagna càuda.
Bùtje dë 'd nans ij tò capon rustì.
Cóggje ant ël tond le tome a pansa mòla
e 'l bross ch'a fà balé un mòrt ëd sèt dì.
Fërmte nen ai tomin e a la rubiòla.
Spòrzje 'd castagne dosse, 'd pruss martin
e ij cheur-mimin ëd sùcher ëd le fròle.
Dàine ch'a n'àbia! E vèrsje tuti ij vin:
dal dossèt al bareul, dal barbarèsch
fin-a al nebieul... Fà s-ciopaté ij basin.
Ij tò basin ariond ëd maron frèsch,
bej tachìss ëd toron, ross ëd lampon.
E, an ùltim, j'eve: seure 'd San Fransèsch.
*
Peui, dòp j'eve ch'a sguro 'l pré e ij rognon,
manda j'òmo al travaj... 'D sèira, a l'amor.
Ò mare 'd tòr, d'viripotent mas-cion!
Toa gent marcanda nen gosse 'd sudor:
fatiga e a mangia fòrt, brùstia e a carëssa.
Ma a prega 'd cò toa Madòna dle Fior.
La Madòna ch'a s-ciòd tuta la blëssa
dël bussolin, quand ël pastor Invèrn
a toson-a l'Agnel càndi dla Mëssa.
Toa Madòna dij ragg dl'Amor Etèrn
che ij feudatari a l'ha vorsù scassé
a la Cort ëd Bërgnìf, biro dl'Infèrn.
Con j'arme an pugn, tò pòpol ëd platé
an nòm dla Libertà l'ha onzù 'l coràm
a fransèis e spagneuj. E ij vinaté
l'han bërborà, 'nt soe cròte 'd tóv, j'aram,
bonse e botaj, con na slampada càuda
'd sangh angiojìn e 'd j'àutri matafam...
Anfin, t'ses diventà sposa sabauda.
E mare - brava mare piemontèisa -
San Giuspin Cotolengh t'l'has cunà an fàuda.
*
Canta la nobiltà 'd toa gent braghèisa,
ròcafòrta d'Alpin e 'd fomne ardije.
Àossa tò onor an sla toa man dëstèisa
an front a j'Alp ògni alba che 't dësvije.
Ant j'òrt e ij gran ëd toa campagna granda
splendo le tërse e ij làver dle toe fije.
Dai cochèt, che a ramà Nosgnor at manda,
l'òr ëd la seda a pieuv an sl'òr d'j'ariss
dont la toa bela testa a s'angarlanda.
Ò Bra che 't mire con j'euj ciàir e fiss,
angiolivà 'd parpèile 'd virassol,
tò bussolin che tut l'ann arfioriss.
Për la toa gòi ëd vive an brass al Sol!
1954
Almanacco Piemontese 1985
Për ël quarantésim aniversare dla mòrt ëd Nino Costa (Ne 'l caval 'd brôns del novembre 1965, qui per il ventesimo anniversario, per il resto identiche)
Almanacco Piemontese 1986
Cantada dla sita 'd Fossan (Ne 'l caval 'd brôns del novembre 1952)
Almanacco Piemontese 1988
Trè madrigaj a la sità 'd Salusse (In Musicalbrandé del dicembre 1964)
Almanacco Piemontese 1989
Cantada dla sita 'd Coni (Ne 'L Bochèt del 1954)
Almanacco Piemontese 1992
«Psalmus vitæ» dël Pàrsifal alpin (In Musicalbrandé del dicembre 1982)
Almanacco Piemontese 1997
Legion d'Àngei ëd fiama...
A tota Celestina Costa
Questa poesia è stata pubblicata in facsimile, manoscritta, e data come inedita pur essendo già apparsa proprio ne Ij faunèt
La rivista prosegue ancora oggi l'attività, però con nuova direzione e scopi ben diversi da quelli originali per cui è nata. Mi si dirà che i tempi cambiano. Verissimo. Però il passo dalla letteratura, dalla poesia al vino e alla cucina è, a mio modesto avviso, fin troppo lungo. Poesia e letteratura piemontese trovano ormai pochissimo spazio nella rivista cui Olivero ha collaborato dalla nascita.
Piemontèis ancheuj luglio 1983
Le strà (In Romanzìe)
Piemontèis ancheuj marzo 1985
Pasqua 'd ramulive (Ne Ij Brandé N° 86 del 1950)
«Saeta» dla «Semana Santa» (In Musicalbrandé marzo del 1959)
Piemontèis ancheuj aprile 1985
Crist paisan (Ne Ël Tòr N* 18 del 1946)
Piemontèis ancheuj dicembre 1985
Professia dl'advent an sla tèra d'un regn dël Natal universal (Con titolo Mare d'òm in Ij Brandé N° 86 del 1950)
Piemontèis ancheuj marzo 1986
Baudëtta 'd Pasqua dla mia «Vana pàssio» (Ne 'l caval 'd brôns agosto del 1964)
Piemontèis ancheuj settembre 1986
Baladin-a dël sivalié dlë Spìrit Sant
L'hai vivù dë Spìrit Sant
un Mont Bianch d'ani 'd mia vita
galopand an sla strà drita
an sël mè caval balsant.
An sël mè caval balsant,
pì 'd na bionda Margarita
l'hai cheujì... E or tut am chita:
gòi dël mond, folie d'incant,
tère an fior, cej ëd diamant.
L'hai tròp vist. Son tròp distant.
«Psiche»
Psiche vestìa d'ària, 'd feuje e 'd piume,
pògg-te na man sul cheur për che 't la basa.
Sarà come basé na parpajòla.
Ij mè làver sentran tò cheur a bate.
E tò cheur sentirà bësbié ij mè làver
una paròla fàita 'd bate d'ale.
'D doi bate d'ale 'd parpajàla: «Amor!».
A l'avàit
Parèj d'un poènter quand a stà a l'avàit
trames la nébia pì bianca che 'l làit
speto 'd vëde sponté tra la ramaja
tò museto 'd levrëtta bionda e giaja
për mòrd-te 'l còl con una gòi sarvaja.
Parèj d'un poènter quand a stà a l'avàit
trames la nébia pì bianca che 'l làit.
Piemontèis ancheuj novembre 1989
Arabèsch ëd fin d'otonn (Ne Ij faunèt)
Piemontèis ancheuj gennaio 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
«Boxe»
Con
un fiamengh pugnaton
suta ‘l manton,
peul un òm cangesse ant n’àngel
e volé volé volé
ant un paradis dë stèile
fin-a a ‘nginojesse
an s’na nuvola a basé
(frissonand ëd divotìssim amor)
ij pé
pì bin modlà
ëd tuti i pé dl’Univèrs.
Ij pé
dla madòna
pogià s’un cussin ëd fior.
E, apressman, con
un’arsonanta grela ‘d pugnaton
an sël fidich e an sij rognon,
salacad, un a peul ëd cò dventé
un colomb toré.
Un colomb – con un’òstia ant ël bech
e con d’ale ‘d piume ‘d lus -
che,
sigur d’essi stàit cangià d’amblé
ant lë Spirit Sant,
a seugna degordì
‘d pié l’andi da la sima dla soa tor
për ëlvesse a spiral ant l’Infinì…
Àut àut àut e sempre pì àut.
Talment pì an àut da andesse dun-a a issé
an sl’ìndes ëd la man drita ‘d Nosgnor.
Nosgnor
che prima a benediss ël boxeur abatù
e, peuj , a benediss ëdcò ‘l boxeur vincitor.
Piemontèis ancheuj febbraio 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
«Decathlon»
(Lota)
Se ‘t ponte ij ginoj e la front
sn sël taulass,
la toa schin-a a l’è un pont.
Ambranch-lo fòrt për un brass,
l’òm ch’a sta ‘d zora ‘d ti.
E, con në strincon
ed tuti ij tò mùscoj e un breugg da leon
dësvèrslo ant ël veuid.
Ardì,
carcagn-lo con tut ël tò pèis!
martel-je ij tò pugn an sle spale
e faj-je gravé sul platò: scurpìe.
Con tut so còrp antnajà
da la toa ultima dobia massà
slordì
da mila rifless dë spì
d’òr,
guardlo dëstèis sota ‘d ti.
E s-cionfand da toe naris
doi ë-scionf dë stèile afoà,
gonfia d’orgheuj le ven-e
‘d tò còl angombà.
Come, ant n’arena ‘d Sevija,
dòp avèj ancornà ‘l matadòr,
un tòr.
Piemontèis ancheuj marzo 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
«Pentathlon»
(Lans dël pèis)
Se la tèra a l’è rionda parèj ëd na sfera,
ebin,
ti fàje un inchin.
Àuss-la. Adase. Antnajà ‘nt la toa man drita.
Gilantandla con na gràssia severa
fa trè vir sui tò pé come ant na dansa.
E, peuj, frandla lontan,
pì lontan che ‘t peule,
viscand un arch àut
ch’a sibla trassand la soa curva ‘nt ël Cel.
E scota ‘l rabel
ch’a fan
ël sol, la lun-a, le stèile e ij pianeta
con tuti i so anej
ch’a van
an ària-patària
ant na pieuva sbardlà
ëd mila milion
d’avije, ‘d farfalle e d’osej…
E ti
rij.
Rij,
bel atleta,
su col armisteri infernal,
na toa sclin-a rijada ‘d cristal.
Piemontèis ancheuj aprile 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
Cassa a la volp
Son ëd trombe, ant ël bòsch, suznì ‘d cavaj.
Cassé la volp
s’un bel pojìn sarvaj!
Brodarìe dë scume an sij gambaj.
Sbincc –an sle man ambrilà -
dla nébia càuda ‘d so fià.
Hòp!
Òm e bestia assamblà ‘nt un mat galòp.
E, ‘d colp,
casché an sla volp
slongà
s’un tapiss ëd glajeuj
da para d’un busson.
Una volp argentà
con
j’euj
dventà
‘d cristal giàun për l’anvìa
ëd doe fròle profumà
ch’a tramolo an sij sen ëd la Bela Andurmìa
ant ël bòsch ancantà.
Piemontèis ancheuj maggio 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
Automobilism
A mòrd la sàbia
la ràbia
rossa, afoà,
‘d miliard ëd dragh d’assel motorisà,
ultrasfrandà
a la conquista dl’ùltima giornà
dla fin dël mond.
An fond
dla mia bianca strà
- ch’a spariss a tapìss-rolant -
na lòsna d’òr
squarsa la tèra
e d’amblé slèivo tuti i so tesòr.
N’inmens arbomb ëd tron.
Në stravent ëd tempesta
cosmica
ch’a stenz tut ësbarlum
ëd lus
dla vòlta celesta.
E ‘l veuid.
Ël veuid ch’a traond
l’eco dl’inmens arbomb ëd tron.
E dla mia ùltima canson.
Piemontèis ancheuj giugno 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
Cantada dël Balon Mondial 1990 (In Ij Brandé Armanach ëd Poesìa Piemontèisa 1990)
Ciclism
J’euj
splendrient
d’una totin-a an-namorà
a coro come ‘l vent
sul feuj
slargà
‘d na bianca leterin-a profumà.
Ij pignon
dij so lumin a viro
con un ëslussié ‘d ragg ch’a së scantiro.
A viro
ij virassoj an broa dla strà.
A vira
la cova
a rova
d’un pavon
ëd giajèt colorà.
A vira ‘l sol, e a beuj,
ant na nuvola ‘d póer andrà.
Piemontèis ancheuj luglio - agosto 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
Alpinism
SE la còrda a së s-cianca,
ël crevass dël giassé
sarà na tomba bianca.
Ma se la còrda a ten,
tra j’edelweiss dla sima a j’è
un modion ëd pera
për ël monument
ëd n’òm
ant ël vent.
Canotage
ËD bianch violin con dë slussi d’argent
son ij canòt ch’a glisso an mes al fium.
J’archèt dij rem a slargo ant la corent
ëd misure armoniose…
E, ant në sbarlum
ëd bronz, na ciòca a bat tra la giurìa
la fin gloriosa d’una sinfonia.
Piemontèis ancheuj settembre 1990
Spòrtfantasìe piemontèise
La copa
Bèiv a la copa dla vita,
atleta.
J’ariss ëd la toa bela tèsta drita
son fàit ëd lenghe ‘d fiama
arcinà
come j’ariss dël Sol.
Bèiv.
E sàra l’arch dij tò brass
d’assel
ant l’ambrass
dla Natura
archincà’d fior
dij sèt color
ëd l’Arcansiel.
Atleta,
dòp la maravijosa aventura
dlé spòrt,
bèiv:
sota j’ale splendriente dla Gloria,
ël sangh frissant dla Vitòria
dij fòrt
dzora la Mòrt.
Piemontèis ancheuj dicembre 1993
Sicilia
Vin. Sangh. Feu.
Mar ëd pèrla antorn a un reu.
Reuse. Amor.
Fior color cel. Cel color dle fior.
Piemontèis ancheuj dicembre 1993 ~ gennaio 1995
"Areopoema dl'Élica Piemontèisa"
Il nucleo centrale trascritto da dattiloscritto autografo di Olivero è nella pagina del sito Aeropoema dl'élica piemontèisa
Qui di seguito do conto delle poesie aggiunte da Olivero in testa ed in coda all'opera.
Piemontèis ancheuj dicembre 1993
Ale d'asur
Fantasìa pagan-a
I l'hai vist un faunèt dij pé forcù
sauté s'n'areoplan a Mirafior,
frandelo an corsa tra le zìnie an fior
e 'levesse an cel fringant e galarù.
Ël sol lo anciocava dë splendor:
chièl sopatava ij sò cornèt bombù,
j'orije aùsse, 'l barbaròt pontù
e a crijassava 'd gòi come un brindor.
Tut ant un nen, a cala giù 'n grampin
tacà a 'n soàst e a tira sù doi pin,
na crava bianca e na cà con l'autin.
Peuj a-j fà fé a la màchina un gran vir
e va a doneje tut, con un sospir,
a na pastora con j'euj ëd zafir!
La conquista dl'ària
I
Salgari, Verne, Wells, le fantasìe
vòstre ch'a m'anciocavo j'euj masnà
ancheuj a passo për ij cej slargà,
màchine fòrte, creature amije.
Mi j'ambrasso con cheur d'an-namorà
- le màchine dël vòl, le bele fije! -
e sento a furmiolé an sle spale mie
j'ale ch'a tendo vers l'inmensità.
Leonardo, le rùpie dla toa front
dai sécoj son slargasse a l'orisont
e a son diventà j'ale dël nòstr cel.
Sota ij colp prepotent d'un cheur d'assel,
a tombo giù le pòrte 'd bronz dël mond
e l'Òm a l'é padron dl'asur ptofond.
II
E l'Òm a l'é padron dj'albe rijente:
a-j fonga ant ij cavèj biond le soe man
a j'albe as fërto ancontra chièl e as dan
come al sol as dan j'eve trasparente.
Con la filsela d'òr dij meridian
l'òm fà na trùbia 'd maje sbërlusente,
e sensa tëmma 'd nìvole o 'd tormente
pësca, ant l'asur, la Tèra da lontan.
L'Òm a nàviga, ancheuj, sj'onde dij vent
con le palëtte 'd n'élica d'argent
e a rij dle soe radis!... Ma se la guèra
a lo sbatèissa n'àutra vòlta an tèra,
l'Òm a cascrìa content ëd dé la vita
për fecondé 'd sò sangh na margarita.
A l'élica
Ispiratris dla poesìa neuvsent,
Élica, parpajòla industriosa
che 't fas na coefa 'd seda luminosa
filand le ragnà d'òr dël firmament.
E a l'alba it cante una canson giojosa
- balarinëtta svìcia an brass al vent -
dësvërtojand dai fianch un vel d'argent
ch'a vòla ant l'ària come un vel da sposa.
Creatura 'd mè seugn rijent e pur,
ti 't grope viva a tute le mie ven-e
e të më strenze 'l cheur con sent caden-e:
caden-e 'd rissolin tëbbe d'asur
ch'am pòrto, sui senté dle lontananse,
ant le region dle stèile e dle speranse.
Piemontèis ancheuj gennaio 1994
Invocassion al cheur piemontèis
Cheur piemontèis,
mè cheur!
Vòla sui brass dëstèis
dël bel
gigant ross con ij mùscoj d'assel
che - quaciarà
dnans a la pòrta slargà
dël capanon
d'un camp d'aviassion -
a mulin-a ant la ment
ël seugn prepotent
d'un vòl
fòl
d'asur:
fòlfòlfòlfòlfòl!
(Atlante neuvsent,
novel,
chièl a soleva la sfera dël cel
con ël còl).
E canta, ò cheur,
e canta la canson ëd tò boneur!
Invocassion a l'ànima
Ànima mia,
sorela dla pas e dla tempesta,
ànima mia,
fija
dl'alba e dël tramont:
leva la front
ant la gran festa
dle nìvole che ancheuj son tute spose
dël sol ch'a'j quata 'd carësse amorose
e canta, ànima mia,
la toa pì ciàira e solìa
canson d'amor
dzora j'ale slargà s'un trimotor!
Le nòsse dl'ànima e dël cheur
Ancheuj
l'ànima e 'l cheur
a rompo le cròsse
dël dolor,
a s-cianco ij linseuj
ëd le pen-e:
e, bacialand ansema a tre motor,
a fan sò viagi 'd nòsse
ant le region seren-e.
Ël sangh a canta 'd gòi
ant le mie ven-e!
Prim temp
La velocità (Da qui prosegue alla pagina Aeropoema dl'élica piemontèisa)
Piemontèis ancheuj dicembre 1994
Reusa dij vent
Ij camp d'aviassion
Taliedo, Mirafior, Groydon, Bourget,
Tablada, Tempelhof... camp d'ateragi
che ant le nìvole 'd póver dij mè viagi
vë slarghe come 'd viarassoj - d'amblé!
Con na reusa e un seugn për tut bagagi,
con ël romanz dla vita da sfeujé
e an sèrca dla Fortun-a da sposé,
dai vòstri camp a s'àussa mè coragi.
A la roulette dël sol vìncio 'd milion
ëd marengh d'òr che sëmno a garabìa,
su la carta d'Euròpa, ai quatr canton.
Ò bej camp d'aviassion dla vita mia,
con la Reusa dij Vent ëd mè blason
iv marco mie tenute 'd poesìa!
L'Aeromòbil
Òstia, ti 't ses mia prima comunion
con la divinità dël cel grandios!
E mè cheur a l'é un sol, ross, luminos,
che 'd tò pòrt a më slarga la vision.
D'zora un mar tapissà 'd vèrd silensios
un dragh d'ale d'assel a l'ha un frisson:
a squarsa j'onde, a part con në s-ciancon
fracassand ij foèt dël vent furios.
E tuti i sèt lambej dij sèt color
pendù dal carosel ëd l'arch-an-cel
a serco dë sborgné col dragh s'assel:
ël mostro ch'a traond con quatr motor
tuta la còsta - un fianch ëd bela dòna -
Roma - Génoa - Marsija - Barselòna.
An pullman volant
Johanna, bela tedeschin-a arionda
an braje bianche, cambrera grassiosa!
Ant la toa copa 'd bira delissiosa
më smija 'd bèive la caviera bionda.
Më smija d'esse ant n'avnùa spassiosa
(l'Unter den Linden?) anvlupà da l'onda
dle fior dij tèil e dla gent ch'am circonda:
setà 'n s'na trassa 'd Kaffehaus ariosa.
Më smija 'd dite: - Ich möchte am liebsten Bier!
Mentre i të smon-e con la sieta an gir
soris e salamin a j'uffisiaj...
E, anvece, soma an vòl a eutmilasent
sla Mànica an burasca. E an pòrta 'l vent
la nébia 'd Londra... Johanna, good bye!
Sul Bòsforo
Sul Bòsforo al tramont, na sità d'òr
- sota un cel ross venà 'd cilest e 'd viòla -
e spompa vèrs l'idrovolant ch'a vòla
come na lòdna sborgnà da un tesòr.
Ël Pont ëd Pera, Istàmbul, ël Còrn d'Òr,
ij giardin ëd Teràpia su la sponda:
e le colin-e antorn ch'a spécio ant l'onda
scalinade 'd palass, cùpole d'òr.
Turca 'd j'euj nèir che 't ciame Nerminé
(paròla ch'a veul dì "dossa a toché"),
còsa 't l'has che 't ancròsie ij dij dle man?
It pense, forse, a l'ùltim dij Sultan
ch'a fasìa 'nnié 'nt cost mar ëd fiordalis
- gropà 'nt un sach - soe bele traditris?
Piemontèis ancheuj gennaio 1995
Vòl su L'Acròpoli (In Armanach piemontèis 1941)
"Spitfire"
(Ël farchèt ëd feu)
Lassù, lassù 'ndoa ch'as confond ël cel
con ij vapor gris-pèrla dla seren-a
a j'é 'l profil d'un gran farchèt d'assel
ch'a dësvlupa j'anej ëd na caden-a.
J'anej 'd fum ch'a viro antorn al vel
dle nìvole assamblà ant na nivolen-a
tant che 'l farchèt a piomba giù dal cel
con n'àuss sùbi 'd guèra ch'as dësfren-a.
E antorn jë s-ciodo, come tante reuse,
ij projèt ross e giàun dle canonà
ch'a-j formo, antorn, ëd vive bussonà.
Ma 'l farchèt a travèrsa cole reuse.
A sgrìnfia l'inimis. E a l'é sparì,
come un fùlmin d'assel, ant l'infinì.
Soa tenebrosa maestà la neuja Con Le éliche dël viramond e Invocassion a la libertà (In Romanzìe)
Élica a l'alba (In Romanzìe)
Piemontèis ancheuj gennaio 1996
Un ritratin ch'a l'ha fàit rije për ij sò des ùltim ani ël poeta-cassador Oreste Gallina (In Almanacco Piemontese Viglongo 1979)
Piemontèis ancheuj settembre 1996
L'hai sugnà che meuirìa (Ne Ij faunèt)
Piemontèis ancheuj ottobre 1996
Le strà (In Romanzìe)
Baudëtta 'd Pasqua dla mia «Vana Pàssio» (Ne 'l caval 'd brôns agosto 1964)
Piemontèis ancheuj marzo 1997
«Saeta» dla «Semana Santa» (In Musicalbrandé del marzo 1959)
Piemontèis ancheuj settembre ~ novembre 1997
Tre cotlà d'òr a la lun-a (In Armanach piemontèis 1934)
Piemontèis ancheuj dicembre 1998
Ses mistà 'd Natal (Ne 'l caval 'd brôns del gennaio 1965)
Gloria in excelsis anche in Piemontèis ancheuj del dicembre 1997
Piemontèis ancheuj ottobre 1999
Cantada dël galòro ëd Pasqua a la sita 'd Mondvì (In Ij Brandé Armanach ëd Poesìa Piemontèisa del 1962)
Piemontèis ancheuj settembre 2005
Le reuse ant j'ole (I sei sonetti composti da Olivero N° 2, 4, 6, 8, 10, 12)
II
An drinta j'ole tracagnòte e bele,
ora veuide e quacià come doe cosse,
j'era, un temp, coj salam dle cone rosse
ch'a fan suvé 'l vinèt ant le vassele.
L'han sentù, para a lor, dontré morfele
(la manin-a dacant le boche rosse)
confidesse d'amor le prime angosse,
ant ël pèilo, tra ij tond e le scudele.
Veusto, Pinin, che giù dal cel stèilà
tuti ij fidlin dla nòstra pen-a ancreusa
jë sleujo drinta an làcrime 'd rosà?
Ma nò! 'Nt la neuit ch'a odora 'd fengh tajà
l'hai vistje mi dontré bochin-e 'd reusa,
da para a j'ole, sospiré 'l pecà!
IV
D'un bel pàira 'd cojon massis e fòrt,
tra le reuse ch'a-j fan da brodaria,
visco al sol la fiamenga alegorìa
j'ole tëgge baròche ch'a j'é 'nt l'òrt.
Fin-a le tartarughe dla cuchija
l'han fissà con j'eujin giauniss e smòrt
coj'ole dël color ëd l'asil fòrt:
ambambolandse a 'n seugn ëd nostalgia.
- A l'han sugnà d'un'isola lontan-a
dova l'amor a brusa al sol roent
e 'n bògo a l'é 'l Priàp d'ògni caban-a...
Ant l'òrt ëd monsù Dino tu a sent
ël De 'd coj'ole a la fasson paisan-a:
ma còsa a stërmo a lo sà mach ël vent!
P.S. E se t'has bon lë stòmi e san ij dent,
fate anàit, che la ciòca a dandalan-a!
VI
Jer sèira, anvece 'd parte luvrà sin-a,
t'avrìe dcò podù fé coma a la Gora
che, quand ch'a veulo andesne, as fermo un'ora
e 'l vapor at i-j lassa sla banchin-a.
A l'òsto l'hai vardà a giughé la mora
aranda a na matòta ciolarin-a,
arionda e tëggia come n'ola crin-a:
che, pensandje, 'l batòcc as drissa ancora.
Iside antica, dzora a mè taulin,
con la mofa 'n sle pupe e 'l muso 'd gata,
l'ha fame pensé a j'ole dël giardin;
E, 'nt la neuit, l'hai scaudà l'idèja mata
che 'nt coj'ole a-i sia scrit ël nòsr destin:
ma 'l prinsipi e la fin son sensa data.
VIII
A l'é tocate feme 'l sèt da dne
ma stà 'n piòta ch'it marco la "primiera":
ten da ment che la man i l'hai legera
bon-a da susna e bon-a a l'écarté.
Domje n'ande, ch'a s-ciòd la primavera
e la lun-a a l'é larga e 'l sol a j'é:
ògni fomna, ògni fior l'é da basé,
la natura a s'archinca da gërlera.
E gërlera ch'a svanta bin le ciape,
Pàsiphae neuva, a dërné vint soldà,
con la pansa da veja e j'ole fiape,
l'é giomai mia pòvr'ànima sventà.
Baco nostran la sgimba tra le rape
e chila a-j da, 'n sj'ole, a faudalà!
X
Cagna maunëtta 'd tuti ij sèt pecà
(sèt ij sonèt ëd j'ole dòp la sbòrgna),
la mòrva ch'a la infela e a la fà bòrgna,
potërlosa, scarosa a dent ciavà;
o vaca ch'a bocija për la ciòrgna
sota 'l tòr ch'a la monta 'n mes al pra;
l'ànima fòrta a guarda nen s'a-j lòrgna
tra l'ortaja na reusa an-namorà!
Chila a grigna a le nòte 'd Saint-Saëns,
chila a gòd - e a fà gòde d'cò 'l poeta -
dla dansa 'd Salomé dnans a la sieta,
chila a cissa 'nt l'amor tut sò velen...
- Se 'nt mi l'é quacia, rantanà 'nt le miole,
j'é 'd di ch'a crija e ch'a veul rompe j'ole!
XII
Dodes sonet, dodes cardlin s'na rama
ch'a biàuto 'ntorn al cheur dla primavera
e gasojand con l'ànima sincera
anfilo 'd perle al còl dla vita grama.
Poesìa, con j'euj da serp oslera,
spòrz la testa da 'nt l'ola, a-j fissa, a-j ciama:
e a lor a-j toca abandoné la rama.
Dodes bocon ch'as fà la serp oslera.
Ël cel l'é viòla. Për l'aria legera
j'é 'l sospir 'd na morosa (ò 'l fià 'd na mama?)
e 'l giardin a l'é 'n cheur uman ch'as spera.
Dodes gëmme ch'a buto su la rama:
le trute a rio da 'nt la vasca 'd pera
e j'ole a spompo 'nt ël tramont ëd fiama!
Marzo, 1932
Il Cavour è la rivista mensile della Famija piemontèisa di Roma. Nasce nel 1968 con il contributo di Luigi Olivero che, per il primo anno ne diventa caporedattore ed anche impaginatore.
Il Cavour N° 1 del 1 marzo 1968
Reverìe dël temp masnà
Gigin bel deuit (Con il titolo Prim amor in Ij Brandé N° 74 del 1949)
Prim frisson (Ne Ij faunèt)
Ij sochèt
Quala mai armonïa 'd tarachëtte
dë Spagna ò qual rolman ëd tambornin
am àrcordo ij sochèt d'un birichin
con ij ginoj patìcio e le brajëtte?
S'a l'era bel d'invèrn, a la matin,
core a scòla an lustrandse le brochëtte
fazend la sghijaròla, e, an mez dle fiëtte,
sfrandé tirand al vòl tërse e cotin.
S'a l'era bel scoté ij sochèt a bate
con ij tich-tach d'un cavalin al tròt
sla giassa dla strà 'd j'orm frangià 'd candlòt.
E che 'd tempeste 'd musichëtte mate
l'han sonà ij mè sochèt tra le sochëtte
'd na cita con j'euj bleu come 'd ciochëtte!
1948
Mama (Con titolo Le neuit in Ij Brandé N° 74 del 1949)
La bin
A l'é tanta la bin, Mama, ch'it veuj,
che toe làcrime a stisso dai mè euj.
E mie làcrime a splendo an s'ij tò euj.
Cirimela
- CIRIMELA a va?
- Ven-a!
La cirimela a vòla. A l'é volà
tra j'ani an braje curte 'd mè passà.
Amor masnà (In Romanzìe)
Il Cavour N° 2 del 1 aprile 1968
Bòsch d’avrilanda
Quand che ‘s përdoma sot j’arcade vërde
dël bosch e j’èrbo ‘d tuta sòrt nostran-a
as paro ‘d nans a noi come ‘d colòne
drite ò torzûe ch’a rezo un cel ëd feuje
travërsà ‘d ragg ëd sol – parej dla vòlta
d’un dòm pagan cëfì ‘d silensi fiosch –
antlora it vëdo, ò mia cambrada uman-a,
cangete ant una forma ‘d rame e d’èrbe
*
Tò bust dë stàtua viva as cheurb ëd fior.
*
Ij tò cavèj son d’èrba crësporin-a.
An sla toa fàcia a s’ampòrpro doe reuse,
doe rosin-e tramà ‘d bon sangh paisan.
Sota le frange arcinà dle parpèile
at fiorisso doe viarbre matinere
che ant soe copëtte a l’han doe cociunìlie:
doe bòje dla Madòna bëgeujà
ch’a sbogio le piotin-e përzonere
ant doe gòje ‘d rozà color bluessiel.
J’orije a son doe ciochëtte irizà
ch’a frisson-o al pi fièivol bësbij d’ària
ma ch’a san reze d’orcin ëd cirese.
La toa boca a l’è un cheur ëd ciclamin
ch’a bat s’un cit rosari ‘d chich d’avòri
(e mi sai la freschëssa ‘d col avòri
e mi sai la ponture ‘d coi dentin
ch’a s-cianco j’azinej dij mè basin!).
*
It ses tuta antërsija ‘d brombo e ‘d feuje.
*
Livo e capreuz as lijo ai branch ëd vèrna
dij tò brass bin turnì. Sota le sìzie
dle spale arionde profumà ‘d tiliò
it l’has doi nì ‘d trïus biond come l’òr
che doi ciaucìn ë-mnù con sò becucio
l’han portà lì për soe covà d’amor.
Ij pom codògn dël sen mostro la tinta
càuda-reusa-venà dla fruta al sol
(la fruta che, strompà da so picól,
fa tanta gòj pianteje ij dent andrinta!)
e vèrs mia boca a spompo corm ëd gius:
ël gius dla vita për la pianta uman-a
che un dì ‘t faras gëmmé da toe radis.
El bion seuli ‘d tò còrp a l’ha una curva
e an mez a cola curva ai fonga un beucc:
un tamparòt lassà da un brojon sèch
che ‘l vent l’ha dëstacaje da la scòrza
e che an cascand a l’ha marcà la conca
‘d soa cita impront an mez a tò bel còrp.
*
Toa stàtua ant un’anveuja ‘d mus-cc e alborn
*
Tò còrp ch’a sghija sui doi fianch arcà,
samblà su le tenës-ce dij tò ren:
e a së spartiss (miraco dl’èrbo uman !)
an doe piantin-e seure entà ‘n sël troch:
an doe arbrëtte arvìscole, brunije,
che, da lë s-ciàp orbros tra le doe naje,
arcalo soa torniura – da le cheusse
slisse ai ginoj – con un armus-cc ëd ven-e
con un anvlup ëd mùscoj singià ‘d nèrv
ch’a stiro e ch’a dësgiro la soa fòrsa
giù fin-a a le cavije dësneudà
e ai pé ch’a s-ciòdo ij cornalin ëd j’onge.
*
Smens d’ògni mèrsa a bolìco an tò sangh.
*
Ma le man, le toe man tëbbie ‘d ciàirdlun-a,
ch’a san filé ij zanzij dle parpajòle
quand a calo a fronzì j’eve adasiante!
A son doi rapolin ëd lilà an fior
ch’am gilanto an sla front ij seugn d’amor :
con ij so dii inchiet che ant l’ombra a smijo
des ciochin ëd giusmin ch’a danso al vent
e am vèrso ant j’euj n’azur ëd sentiment
*
Tut pontin ëd toa pel l’è un gran ëd blëssa.
*
Ti ‘t ses un suportin ëd maravìe
boscaireule, un blason ëd poesìa
nostran-a vërgantà ‘d gòi inossenta.
E ‘t parle e ‘t rije con le vos dël bòsch.
E t’argale a mè cheur – ‘d fàun esilià
ant cost mond ëd cimàn, d’assel e ‘d ràbia –
le fatësse arpozante dla natura.
Respira tò respir mia vita antera.
Con ti a passo l’amor, la primavera.
Tuta pianà che ‘t lasse an sël teren,
tuta baucia che ‘t frize con ij bót,
tuta fèrla scostà da una toa man,
të slarghe un univèrs d’ale e ‘d frisson.
Sota ij tërlin ëd le fèils gialdolin-e
ij gich dël tìmid a tramolo ‘d veuje
tant che ij rovèj a tormento le gìdole
e brassabòsch, pamplin e coriolon
glisso an sle sìnghrie, an s’j’ìves, an s’j’urtmìlie.
Ij trëbbi as chin-o a gatié le riondele.
E ij narsis a bëschisso le giassinte.
E ij nughèt a sospiro an sle violëtte…
*
Anvîe dle piante. Anvîe dle creature.
*
Su cost paradis vèrd zaspà ‘d color
ch’a fermento e as carësso, as mës-cio e a sghijo
- come ondoland sul fond d’un mar seren
anorfantì ‘nt un seugn ciàir dë smerald -
regna ‘l silensi dël prim dì dla tèra.
E ant cost silensi ovatà d’armonìe
misterïose e ‘d fià d’èrbe odorose
ch’a coata tut ël bosch mòl d’avrilanda,
a casca avsin a ti una cocolin-a
giù da un pin anspinà d’agùce scure.
*
Come mia boca a casca an sla toa boca
arzenta e corma dla virtù paisan-a
ch’am gropa ‘l cheur a la toa carn uman-a.
1929
Il Cavour N° 5 del 1 luglio 1968
Cantada dle faussije 'd Droné
Sla Mòrt ch'ambranca una faussija 'd giassa
la Vita a svanta una faussija 'd feu.
Canta, ò canson dla gent ëd la mia rassa,
un campo ëd gran ch'a beuj sota 'l cel bleu
con na faussîa patìcia sfrandà an mes
parèj 'd na spà turchèisa drinta un reu.
Làuda cost'arma che 'l paisan a res
a la fasson ëd na bandiera 'd fiama:
svantajandla an s'jë spì, chinà dë sbies.
Pi frissonanta che doi brass ëd mama
ch'a ciamo ij primi pass 'd soa creatura.
Pi 'd na cascada alpin-a a splend soa lama.
E a fa s-ciòde ij miràcoj dla natura:
dai ciuff trincià 'd blüèt visca dë stèile,
dai papàver ëd cheur, ant l'ària pura.
Vària ij miragi ant un lozné 'd parpèile:
da le paje àossa 'd còme 'd cavaj biond,
piumaj 'd guerier, brodà 'nt le veje tèile.
A l'é na falcà 'd vent s'un lagh ariond.
La cova dël pavon ëd l'arch-an-cel.
L'arpa 'd Dàvid ch'arsona 'd zora 'l mond.
*
Ò Droné 'd fòrge rosse, a vòl d'osel
am pias passé an s'jë spalt dij tò doi pont
modlà an sle còste 'd quat faussîe d'assel.
E am pias guardé lontan, a l'orizont,
ij mar ëd gran e 'd fen, d'òr e smerald,
ch'at mando ancontra j'onde ai pé dij mont:
an ciamand con le trombe 'd mila arald
la Granda Armada dle toe vele nisse
come ant un seugn dël trovador Rambald.
Parèj d'un pòrt ëd lus të sbërluzìsse,
ò Dromé, 'nt la sentura 'd toe faussije
pronte a navighé 'l mond neuve-neuvìsse:
e a s-ciuplìsso dë spluve e 'd vòj d'avije
ch'a slargo antorn ëd mulinèj ëd brasa
e 'd diavlòt robacheur ant j'euj dle fije.
Gnun-a tempesta, d'òmo ò 'd temp, ch'at crasa.
Sul Pont dël Diavo, it l'has Lussìfer biond.
Ma, an sël Pont Neuv, la Madonin-a at basa.
E 'l Canal dla Marchìsa a scor profond
a specc dle toe colin-e e dla Val Màira
ch'at vèrso uve e maron come an s'un tond.
Droné pi druva e slìssa che la giàira
dle Colòne 'd Vilàr e dle toe ròche
e pi dla cóv che la faussîa a fà ciàira,
mi son sigùr che 't l'has cheujì 'nt le fiòche
una lun-a calanta e peui trincià-
la an tante fische 'd cùpole baròche.
Gombàje tute uguale e martlinà
t'l'has fàje diventé lustre e sutile
come j'ale dl'Arcàngel dla Nonsià.
Peui, mëzurand ij fianch dle toe porile
quand ch'a së stiro ant le matin ëd magg,
t'l'has dàje 'l ghëddo 'd j'anche soe gentile.
E la faussija a l'é viscasse 'd ragg
tra l'ancuso e 'l martel, ant na baudëtta
ëd son pi s-clin che 'l mandolin d'un pagg.
Soa pel l'ha pià ij color ëd la ciochëtta,
la trasparensa dl'eva 'd tò canal
e la soplëssa d'una bajonëtta.
Piantà s'un branch parèj d'un pastoral,
ël pugn artié l'ha ofrijla al pugn paisan:
na strèita 'd man për tut sirimonial.
E, da col dì, l'ha navigà 'nt ij gran:
onde 'd borle sijand, crëste 'd capàle
lassand sle stróbie càude come 'l pan.
A son volaje antorn fior e farfale
ant ij prà dël tërfeuj, dij miengh, dla menta.
E a l'ha fàit, con ij fen, la gòi dle stale.
E, con la sèil e 'l gran, l'ha fàit contenta
èrca 'd paisan e tàula d'ovrijé...
Ij giovo a l'han balaje la corenta
le neuit che ant cel a l'ha vorsù monté
për filtreje ant ël cheur n'anvïa 'd nòsse
con sò ciàir ch'a fasîa da bacialé...
*
Ò singheriëtta alèrta che 't conòsse,
da rùpie e quaj dle man, l'umanità!
Lontan dai camp, t'l'has mocà 'd teste gròsse
'd tiràn e 'd traditor... Tò brass fovà,
tra slussi 'd guère e feu 'd rivolussion,
quante seuje 'd palass l'ha ansangonà!
Ma, ancheuj, faussîa dla Vita, àuta an slë spron
dla rochera pi aùssa an cò 'd Droné,
të splende pàsia rimirand j'amson.
Parpèila dl'Euj 'd Nosgnor, t'ën fas sugné
ëd mar d'òr e smerald, tempestà 'd fior,
da empì 'd tesòr trabiaj, èire e grané...
Quand che la tèra e sol a fan l'amor!
1957
Dal 1963 la Famija Turinèisa pubblica annualmente un volume tematico dedicato a periodi storici o personaggi di Torino e del Piemonte. Olivero collabora a molte di queste strenne con poesie ed articoli. Delle poesie, molte sono riprese in altre pubblicazioni, quindi già proposte in queste pagine.
Dalla strenna del 1964 Torino '700 Seconda serie tre poesie non più riprese.
Mandolin d'Arlichin Watteau
Ël cheur d'un mandolin
a piora, a seugna, a rij:
foatà dai fij
ëd j'ariss brun,
gatià dai fij
ëd j'ariss biond,
carëssà dai fij
ëd j'ariss argentè
'd caviere che an dansand
e 'd pruche a coìn che a temp contradansand
lasso volé 'd cavèj ansiprià
tra la pitàca e ij dii d'un Arlichin.
Un Arlichin
ch'antërsìss coi cavèj e ai gropa scantirà
- dal cap-tast dla tastiera a la cordera
'd sò strument -
formand na scala màgica e legera
ëd quat cobiëtte 'd còrde che ai quat vent
fan s-ciuplì l'arch-an-cel dij sentiment.
E 'l cheur dël mandolin
a l'é 'l cheur d'Arlichin
che a dà 'd frisson e 'd trij
e 'd pior d'amor ëd grij.
Sota a na fiocà 'd sìprie.
Përzoné d'un turbìi
ëd boche-reuse-rosse e 'd basin
s-clin...
Mandolin dël Sersènt d'un Arlichin.
Doi madrigaj për Madama Pompadour
Schiribiss
An sël cussin-orié d'un seugm d'amor
l'hai basà la Marchèisa 'd Pompadour
tant che 'l Rè Sol a travondìa amèr
lezende ël Dictionnaire
Philosophique 'd Voltaire.
Caprissi
J'èrbo dle lèje a son ëd leturìj
ch'a rezo 'd feuj ëd nòte d'ària e 'd fij
doa lezo, an còro, una canson d'amor
mila osej con ëd creste ch'a smìo 'd fior.
E, an mez al cel azur, 'l Sol a rij
daré un vèntaj dorà tnu con doi dii.
Ël Sol l'é 'l Rè: 'nt la lògia 'd jë splendor
dël teatro 'd Madama Pompadour.
1929
Anche la Famija Piemontèisa di Roma, dai primi anni '50, ha il suo bollettino che, per lungo tempo, presenta una pagina soagnà da Luigi Olivero e dedicata alla poesia piemontese. Le poesie di Olivero presentate sono numerose, quasi tutte provenienti da altre pubblicazioni o poi riprese altrove,
Qui di seguito le poesie che mi risultano solo nel Notiziario della Famija Piemontèisa di Roma :
Notiziario N° 4 del 1951
Tribaudëtta dl'Alba dle Palme
1
Ij giardin a l'han veuja 'd primavera.
Ant le preus j'é d'eujìn bleu ch'as dësvijo.
Ant le ciovende 'd bochin ross ch'a rijo.
Bindej ëd pòrtanfàn d'ària legera
- an s'j'èrbo - e 'd fiòch pendù 'd lan-a bërgera.
2
Son ëd ciòche a matutin
së spatàro ant l'ària ciàira:
un l'é còti, l'àutr l'é s-clin...
Ciocaté stavòta a pàira!
Pasqua bela, Pasqua ciàira,
con man gionte a fà n'inchin;
drinta 'l clàustr a dis la giàira
minca un pass ëd fra' Martin.
Pend da banda al sanrochin
na coron-a 'd maja ràira;
na mistà 'd Gesù Bambin
carëssà da na man màira...
Vos ëd nì për ël giardin!
3
J'angej dël Paradis,
ant una neuit violëtta,
sbalucà da le stèile
a son cascà 'n sla Tèra.
Dë 'd zora 'l mond an guèra
l'han durbì le parpèile:
e tuta bajonëtta
l'ha s-ciodù 'n fiordalis.
A l'alba, su la Tèra,
j'era pi gnun nemis.
1945
Tribaudetta dl'Alba dle Palme è stata ripubblicata in 'l caval 'd brôns dell'aprile 1964 e dell'aprile 1984. Come seconda sezione contiene la poesia Hortus conclusus già su 'l caval 'd brôns del marzo 1932 e, come terza sezione J''euj ëd j'Angej da Ij faunèt 1955 e da Ij Brandé Armanach 1983.
Notiziario N° 2 del 1953
Ël mèistr d'amor
S-cianca ij lìber e amprend a fé ij basin.
Spòrzme ij làver a pócio e sàra j'euj.
Tra ij dent ë-sbaj, na feuja 'd menta at beuj
sota la lenga... E 'l cheur - sent! - l'é un ciochin.
Notiziario N° 1 del 1954
Stëilin-e dla santa neuit
I
Un areoplan
a volava,
la neuit 'd Natal,
sta val
d'argent dla mesa lun-a.
Franch una man
a më smïava;
na man
che a ninëissa na cun-a.
II
Ël cel
a l'é pien d'ànime
luminose.
III
Ël silensi d'argent
a tramola a la lun-a:
vel d'una cun-a
fronzì dal vent.
Ël silensi d'argent.
IV
S-ciod a Betlem, un cheur
e ant mi lo sento a bate.
Pòchi a l'han cost boneur.
Për le bëstëmie mate
che mi sovens l'hai date,
grassie, Nosgnor, dla pas
che ti staneuit t'ëm das.
La Martinella è una rassegna mensile milanese che dedica spazio anche a dialetti di altre regioni. Olivero, con poesie ed articoli, vi collabora dal 1950 al 1969. Solo una poesia di Olivero mi risulta presente esclusivamente su La Martinella.
La Martinella N° IX del 1951
Ël Foèt
«Du gehst zu Frauen? Vergiss die Peitsche nicht!»
Friedrich Nietzsche
Ne fouette pas la jeune fille, ne châtie pas être si frêle.
Paul Fort
Dòvrà nen ël foèt con la fumela.
Daje nen a na cita creatura.
Lassa che la soa ment a resta pura,
lassa che la soa front a resta bela.
Fàje nen mal: ma gnanca con la stela
'd në stel d'arzivolëtta ancor nen mura.
Fàje mai passé ant j'euj n'ombra 'd paura.
Ògni fiëtta a peul essi toa sorela.
Tuta fija 'd pel bianca, giàuna ò scura,
sia con l'ànima càndia che infidela,
a l'é 'l seugn dla toa carn ant la natura.
Fàne - dl'ombra toa fòrta - l'ombra bela.
Fàne la toa cambrada d'aventura.
E, a caval dël tò seugn, gropla a la sela!
Lo stesso discorso fatto per La Martinella di Milano, vale per il bimestrale La Piè di Forlì. Anche a questa rivista Olivero collabora a lungo: dal 1946 al 1971. Solo questa poesia mi risulta presente esclusivamente su La Piè.
La Piè N° 3 del 1956
A mare Bològna
Për le celebrassion an memoria d'Alfredo Testoni
Mare Bològna, rùbia e paciafluva,
che 't pòrte 'l sol ant j'euj e 'l cheur an man
e ant ij cavèj të spéce l'òr dij gran
e për orcin it l'has doe rape d'uva;
la toa pel còtia a l'ha 'l profum dël pan
e an sla toa boca - 'd sangh ëd vis goluva -
dialèt e gòi a visco pi 'd na spluva
dij cant paisan dël pòpol emilian.
Toa «Sgnèra Cattarèina» a ciància e a rij
con ti, Bològna, 'd Balanson Dotor
ant l'ombra reusa dle toe rosse Tor.
Ma, ant le neuit càude quand a canto ij grij
e la lun-a a l'é un sèrcc ëd reuse an fior,
piore 'l Poeta 'd vòstri vej amor.
Bològna, 11 Otóber 1956
La slòira è la rivista trimestrale che in pratica, dal 1995, è la continuazione del Musicalbrandé di Alfredino. È pubblicata ad Ivrea e, saltuariamente, ospita qualche poesia di Olivero. Una, dedicata a Beniamino Gigli, mi risulta solamente qui presentata.
La slòira del dicembre 2004
An mòrt ëd Beniamino Gigli
‘T ses mòrt e an resta, ‘d ti, mach pì la vos
sëmnà ‘nt ij pciti sorch ëd lun-e neire
ch’a viro ant la mesombra ‘d nostre sèire:
son corm ëd perle sclin-e, ij sorch ondos,
bëcà da n’arsigneul càud armonios.
E an vija ancora l’ilusion an cheur
ëd vive la carëssa dël tò seugn
ch’a torna, con ëd dij dë vlu, da leugn
a dësvijé na pieuva ‘d baticheur
ant nòst giardin stërmà ‘d reuse ‘d boneur.
Ma a l’è ‘l seugn ëd tò seugn. Ti ‘t ses lontan.
It ses na fior ëd lus e ‘d poesia:
con la copa ‘d toa gola benedìa
ch’as àussa vers ël Cél dij cej luisan…
doa ti ‘t cante për j’angej Liri uman.
30 ‘d novèmber dël 1957
Romanzìe è l'ultima delle antologie curate direttamente da Luigi Olivero, pubblicata nel 1983 dalla Ca dë Studi Piemontèis. Delle poesie presentate, solo tre non sono già state inserite in altre sezioni.
Le stra
A Dylan Thomas
Le stra ch’a van: ch’a van, bianche, lontan.
Le stra ch’a fongo, a sorch, an mes ai gran.
Le stra ch’a sghijo drinta ij bòsch pagan.
Le stra sislà ’n sle palme dle mie man.
Serp dë smerald arlongh ai mar duvèrt.
Lasèrte d’òr sle sabie dij desert.
Cros che ij mòrt goerno tra ij sò brass consèrt.
Ven-e ’d mè còrp ëd combe e ’d mont cuvèrt.
Spa ’d lus ch’a tajo, an s’j’alp, d’ale ’d cel bleu.
Lanse ant le gole ’d dragh con d’euj ëd feu.
Caviere ’d vent ch’am gropo ’l cheur ëd neu.
Tèile d’òmini-aragn tèise an sël mond.
Ch’as saro, un di, d’antorn al vagabond.
E a lo strangolo ant un fossal profond.
London, 1934
«Bar d'escale»
Bar d’escale. Bar ëd mar. Caval bisar.
Bal macobar. Mal ëd mar. Mal ëd Mare.
Bal. Bal. Bal.
Bar d’escale!
Mòrde d’acòrd ëd còrde marinare.
Zonzon ëd galavron. Pëssion ’d chitare.
Bije ’d folìe. Anvije ’d rije ’d fije.
Strep sech ëd bech ëd gabian su ’d cuchije …
Fanal. Pèss ëd coral. Stèile ’d cristal.
Gal. Alba d’opal. Valval. Mar ëd sal.
Vent mistral.
Bal. Bal. Bal.
Bar d’escale!
... ...
Mal ëd Mare.
Marseille, 1938.
AnvÌa ’d silensi
Omagi a Pinin Pacòt dai cambrada ’d jer
È venuto il tempo di distruggere coloro che distruggono la terra.
Apocalisse, XI-18
Lontan da j’òm, da la guèra,
dal mond e soa baraonda,
fonghé ’nt la chiete profonda
dl’ànima ancreusa dla Tèra.
Gnente, ant la neuit ch’am circonda,
che ’l bësbij fièivol d’un’onda.
L’onda dla sàiva ch’a sfiama
da le radis a le piante,
parèj dël làit da le sante
adoss dël sen d’una mama.
Essi una stàtua, ch’a dura
’d sécoj, sël cheur dla Natura.
Dësmentierìa le pen-e
ch’a crijo ’nt la bestia uman-a,
mach l’eco ’d n’aria paisan-a
am filtrerìa ’nt le ven-e.
E, ant cola pas infinìa,
’d seugn mai sugnà sugnerìa.
Òh, leugn da j’òm, da la guèra,
dal mond e soa baraonda,
fonghé ’nt le chiete profonda
dl’ànima pura dla Tèra.
Avèj pì gnente, che un’onda
’d sàiva an ferment, ch’am circonda!
1944