LUIGI ARMANDO OLIVERO
Ij faunèt Il Delfino, Roma, 1955
Articoli di Giovanni Delfino riguardanti Luigi Olivero pubblicati su giornali e riviste
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Seconda parte)
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Terza parte)
Poesie di Luigi Olivero dedicate allo sport
Rondò dle masche
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 25
Le masche
’D neuit, ant cheur i l’hai tre masche,
tre maschëtte con la roca.
S’ansalivo un dil an boca,
filo e rìo, le tre putasche.
Rijo e filo, filo e rijo,
viro ’l fus con tre dilin.
Da la sèira a la matin,
tant ch’i deurmo, lor a vijo.
Un-a a fila ij mè sospir.
Un-a am fila ij baticheur.
Un-a, ij seugn fòj ëd boneur
ch’a frisson-o ant mè respir
E quand l’alba a ven, seren-a,
con doe fior a batme an s’j’euj,
treuvo scrite an s’ij linseuj
tre inissiaj gropà an caden-a.
Un-a, l’S dla speransa.
Un-a, 1’O dl’ora ch’a passa.
Un-a, l’L ’d lòn ch’an lassa.
E mi, SOL, ant la mia stansa.
E mi, SOL, con j’euj slargà,
sensa masche e sensa roca.
Ma un basin më s-ciòd an boca.
Basin dl’alba an-namorà.
Monserà dël Borgh San Dalmass (Coni), 10 luj 1955
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 28
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 29
Canson a temp ëd corenta dël cit sarvan ëd j'amson
Canta ancora ant mè cheur la canson dël boneur
dj’ani verd e lontan che corìa ant ij gran:
j’euj avisch e reveur
come un giovo sarvan con na fiëtta për man.
E, cascand cheur a cheur, frissonavo ’d boneur.
Canta ancor la canson che cantavo ant j’amson
ambriacandse ’d color ’d jë spi, dj’èrbe, dle fior:
come ’d serp tra ’l gramon
s-cioncionand con furor le carn tënnre an amor.
Canta ancor la canson dle goghëtte ant j’amson.
Canta an seugn, canta e rij, mè cheur pien dij gatij
dij sò biond rissolin, ëd carësse, ’d basin
e ’d cit crij come ’d grij
drinta ’d viramulin ëd farfale e d’oslin.
Canta an seugn, cant e rij, mè cheur pien ëd gatij.
Ël passà l’é present con soe gòj, sò torment,
dësvijà da j’acòrd dla canson dij ricòrd
che, ant ël cel trasparent,
ven-o a mi su dai bòrd dël pais dij ricòrd.
Ël passà l’é present con soe gòj, sò torment.
Lòdna d’òr, ale-’d-vent,
vòla al sol. Vòlme ant cheur, òh canson dël boneur!
1968
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 32
Le siale
A Ernesto Caballo
J’ale ’d papé-velin dle siale a svanto
an s’j’arbre ch’a sbaluco al sol d’istà
e ant ël silensi grev ëd poer dorà,
tut ant un nen, milion dë siale a canto.
A canto, a canto, mate, dësfrandà
come se ij bòsch a fusso tuti an fiame.
A canto con jë s-ciat sech ëd le rame
ch’as tòrzo al feu ’nt na lòta disperà.
Peui a verso ij romor ëd le cascade
d’un fium inmens ch’a romp àvio e rampar
con dë scume bujente e dë slampade.
A canto un còro ’d ronf ràucc ëd corsàr
con ’d bëdre corme ’d branda e ’d chitarade
ant un’ìsola ’d brasa an mes al mar.
1961
Sota j'euj d'òr...
A Giovanni Omiccòli
Sota j’euj d’òr ëd j’ore meridian-e
panse ’d fumlëtte patanùe cogià
su d’erche seulie ’d ròche tachëttà
’d sotcope ’d mofe e ’d sanin bleu ’d gensian-e.
Panse ’d fumlëtte come panse ’d ran-e
ch’a spompo al sol arvìscole ’d piasì
se un furmiòt a-j gatija l’amburì
ò a jë sbrincia un ësfiam d’eve ’d fontan-e.
Conche ’d mandòle sij ginoj dla tèra
che, an respirand, l’han dë sbarbaj d’avije
e ’d frisson ëd venëtte d’armonìe.
Quaichdun av fongherìa ’nt la pàuta amèra,
bion dë statue ’d pecà ... Mi ‘v cheurbo d’ale
e ’d carësse dë vlu ’d mila farfale.
1961
Nìvola colomba
A Gino Giordanengo
Sul tèit ëd lòze d’òr dla Besimàuda, a sta
na colomba quacià guardian-a d’un tesòr:
’d na rosinà ’d rubin ch’a stissa giù dal Sol,
pare dël virassol sultan dij mè giardin.
Ël Sol l’é Allah ch’a splend, s’un cussin ross, reveur.
E sota a sò boneur la nìvola as dëstend ...
*
Òh colomba ’d mia pas, òh nivolètta bela,
vola nen via, sorela. Sugnoma ’l seugn ch’an pias.
Sugnoma che ant l’azur campì d’euj ëd vërben-e
a sghijo a serp mie ven-e samboirà ’d mè sangh pur.
E che – spërmùe dai dij seuli-fringant dël vent –
spricio mè vin lusent an boca al Sol ... ch’a rij.
Monserà, 1961
Disegno di José R. Escassi ~ pag.36
Seugn pagan
Sël let càud ëd le lòte ’d nòstr amor,
bela e paticia, mach vestìa ’d mè fià,
ti ’t deurme: it ses na statua sprofondà
andrinta un sorch pajì ’d nughèt an fior.
Sbajo le tende ’d brass ëd lus dorà.
’d manin‑e ’d sol at seulio dë splendor.
Ant la mesombra, it ses la Dea dl’amor
scurpìa ’nt la pera e a pen-a dessotrà.
Che mi l’hai dëssotrà, con le mie man
fognand la tèra – an creus – dij sécoj mòrt
ma ch’arvivo, con ti, ’nt mè seugn pagan.
E, aranda a tò miraco, im sento fòrt:
im sento s-ciuplì ’l cheur d’un Dé sarvan
ch’a brusa, ant un reu ’d gòj, l’ombra dla mòrt.
1960
Ël pont
Ël pont a l’é un archèt liss ëd violin
chinà ’n s’ij fij d’argent dl’eva corìa
ch’a slargo ij sercc ëd j’onde ’d n’armonìa
ch’a varia come a varia ’l temp alpin.
Ij son, folèt dij gorgh, a rijo s-clin,
sbrincio ’l silensi ’d cit bësbij d’avìa,
a s-cionfo ant un chërsent ëd sinfonìa,
mincadì dle stagion ëd nòst destin.
Ël pont, quand a fà bel, l’é un arch-an-cel.
A trambla e arbomba, lord come un brucel,
tra j’argonfi dl’avèrsa e ij crij dël vent ...
Ma ’l pont, a cun-a an brass tò seugn nossent
se ’d neuit it guarde ’l ri sëmnà dë stèile,
ti, con doe feuje ’d reusa an sle parpèile.
1963
Mas-ciòt che lòte...
A Mario Stefani
Mas-ciòt che lòte an sël giairon dël ri
paticio come fusse apen-a nà
strenzendve ij brass a gionz antorn al còl
e pontandve ij ginoj contra ij ginoj
con vòst cardlin patàu ch’a bëcca l’aria.
Ti, con doe more lustre andrinta a j’euj,
ël vent ch’a të scarbòta j’ariss brun
e ’d ciuf ëd barbe fòle ’d tim sarvàj
che, da le asselle a l’amburì, a të stisso
’d perle sij rissolin ëd l’angonaja
e sij pèss d’òr dij mùscoj dle cheussëtte.
Ti, con na còma bionda ’d cavalin,
con ant j’euj largh doe bije ’d cristal bleu,
e, ’d zora un làver e ’l manton, na carn
tënnra e plosëtta come feuja ’d salvia.
Fòrsa, resist! Argrigna ij dentin bianch
ma seurb con le naris pajëtte ’d sol
për cissé lë schërieul ëd tò cit cheur
ch’a sautrà ’d gòj, con ti, su tò cambrada.
Póver e giàira a sfiamo tut antorn,
feuje sëcche, cuchije, sbrincc dë scume,
ant ij rifless d’jë slussi reusa e giàun
ëd doi còrp ch’as raviòto an brova al ri.
*
Mas-ciòt che lòte e tranfie aranda a mi,
chi dij doi a-j farà toché le spale
a l’àutr: ch’a ced, an dësvërsand ël bust
tra ij doi gomo antassà daré la schin-a
– con le ven-e dël còl ch’a spompo ’d rabia,
j’euj niss sot le parpèile ’d vel dë siola
doa na làcrima a brusa e peui a cola
e j’òss tënner dle còste ch’a schërzin-o
– parèj d’un arch che dòp ël tir s’alama
an tramoland an tuta nervadura?
Chi, al cambrada, a-j farà toché le spale
carcandëije an sla sabia con ëd man
frissonante ant lë sfòrs ëd la vitòria?
Chi, dij doi, rësterà scurpì ’nt la sabia?
Un a l’é fòrt. L’àutr a l’é svicc. E a sghijo
sot-’d-zora l’un a l’àutr e a grimpo ’d sàut
da cravieuj cioch ëd lus, fòj ëd gigèt.
E ’nsun dij doi a rësterà mai sota.
E ’nsun dij doi a vincerà mai l’àutr.
*
Lòte afarà, bej mas-ciotin paticio.
E, sbalucà dal sol, ës-ciàire nen
che l’eve già tùit doi vinciù la lòta.
E, sbalucà dal sol, ës-ciàire nen
che, sota ’d voi, l’ha già tocà le spale
mè còrp ch’a fonga arvers con sò pèis d’ani
ant ël sabion dël temp: doa tut as perd
al perdse d’un bësbij ’d sabie sbogià.
1957
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 41
Disegno di Eugenio Dragutescu ~ pag. 43
«Éros»
Con un mè brass sengià ’ntorn a toa vita
e ij dij d’una toa man lijà ai mè dij,
come avend s’un tò fianch l’elsa ’d na spà,
it n’andasìe portandme përzoné:
marcand ël pass parèj d’una gueriera
con la testa arlevà ’nt l’òr viv dël sol.
E mi stasìa a tò gieugh, lassandme andé.
Ma tra ’d noi, vist nen vist, Éros marciava:
Éros, cit cassador con arch e flece,
che ’d nans a una fontan-a a l’ha svantà,
svicc, j’ale azure, svicc a l’é volà
an s’na colòna drita an mes dla vasca.
E, svicc, a l’ha scocane ant cheur doe flece.
Noi, colpì a mòrt, l’oma stramblà dë sparm:
ëd tant ë-sparm che, për podèisse rese,
l’oma dovù ’d në strep dësgionze ij dij
e deurbe vit e vit antërsì ij brass
antorn ai nòstri còrp samblà ’nt un còrp
ch’a së storzìa con doe boche ant un-a ...
*
E la gueriera a l’é dventà una s-ciava.
E lë s-ciav a l’é diventà un guerier.
E, peui, pì ni guerier ni s-ciav son vistse.
Ma doi ferì ambrassà ’nt n’ambrass d’amor
ch’a gemijo cascand s’un let ëd fior.
1968
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 46
Écloga
An basta d’andé ansema, përdendse për bòsch e campagne,
cantand le canson rosse dla nòstra argioissansa.
An righe d’òr a scrivo j’osej ant l’azur nòstra fàula
tant che antorn a frisson-o j’erbo. E le fior sospiro.
Soj an mes dla natura, l’un l’àutr con na man an sla spala,
marcioma a la ventura con nòstri cheur an festa.
Soma la prima cobia ch’a nass giusta ancheuj a la vita
con j’euj corm ëd violëtte ch’a splendo ’d maravìa.
E ant nòstre vos a canta l’amor che ant ël sangh an fermenta,
la gòj sempia e rijenta dë s-ciairé ’l mond a l’alba.
Creature sorele ch’a son dësvijasse an sla tèra
për fé s-ciòde ’l miraco dle prime nòsse uman-e.
An basta d’andé ansema, cantand fin che as chin-a la sèira
a unì le nòstre boche s’un let ëd perle ’d rosà.
1968
Disegno di Gregorio Prieto ~ pag. 48
Elegìa për un fil d'èrba
A Cesare Mainardi
L’òm l’é un nisi fil d’èrba ch’a seugna ’l seugn fòl d’essi un erbo,
ma che a craselo basta una ramà ’d pieuva.
A l’é un minciant fil d’erba ch’a veul monté al sol e a la lun-a,
ma che a strompelo basta un chich ëd tempesta.
Basta un mulinel d’aria për dësradiselo e sfrandelo,
mòrt, ant la nita dij mojiss dla campagna
doa che pì gnun lo s-ciàira, nì ’d chiel mai pì gnun savrà gnente,
come se a fussa mai gërmojà dal gnente.
Epura l’òm, ant sò orgheuj, as cred ël sovran dla natura
ch’ai ced, ës-ciava, soa coron-a dë stèile.
Titan con sent brass ëd rol, chiel tut l’univers a soleva.
Chiel, ël fil d’erba malìngher ch’a delira.
*
Për na stagion che ’t vive, scàudte ai soris dla primavera,
ò strìsol gnògno nà da un granin ëd tèra.
At crëss na fior aranda. Respira sò profum. Carëssla.
Gòd ëd soa blëssa, ’d sò amor. E meuir con chila.
Meuir basand toa cambrada che, seure dle stèile, steilin-a,
l’ha dàit soe ombre e soe lus a toa vita ...
Òm, òh smìmer fil d’erba, che, quand toa stagion l’é finìa,
la Mòrt at sija con në slussi ’d faussija.
Monserà, 22 agost 1968
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 50
La tor e 'l sapin
Ad Aldo Capasso
Àuta ant na tor solitària, na fnestra an sl’azur së spalanca
’d nans al talù ’d na colin-a ch’a rij ëd pomé carià ’d fruta.
Ma, tra la fnestra e ’l paisagi, verd, un gran sapin a së slansa,
drit, aramband la muraja dla tor, fin-a ai bòrd ëd le nìvole.
E ant cola fnestra a s’anquadra la sima dël bion ch’a svantaja
doi branch, frangià dë sfilandre ’d mus-cc, come doi brass ch’a së slargo.
Ij brass an manie ’d gonel ëd n’enòrm San Fransesch ch’a gilanta,
sle man ëd sinch gich duvèrte, doi ni ’d cifolòt ch’a gazojo.
E a benediss cola fnestra lusenta, ’l bon Fra scurpì ’nt l’aria,
përchè – ’nt la stansa andoa filtra un’ala d’azur – j’è un poeta.
*
L’òm e ’l sapin as rimiro con l’ànima ciàira, parlandse:
un con ij vers ch’a bësbìa, l’àutr con ij cip-cip ch’a desvìa.
Lassù, l’òm e l’erbo as conto lòn che a l’han lesù ’nt j’euj ëd j’àngej:
stèile ch’a fisso ’l mistere dla mòrt, fija e mare dla vita.
Ij seugn ëd coj doi armita gnun peul nì s-ciairé nì andvineje.
Ma tuti ij segret, dla tèra e dël cel, lor san dësgifreje.
E as sent fluvì ’nt ël silensi onde ’d sàiva, onde ’d sangh, binele.
E carn e bòsch a frisson-o ’d frisson d’una frësca armonìa.
L’òm sol a dëscor, con l’erbo sol, dël sò Vangel ’d Poesìa.
E l’erbo a lo antend. E a vija su l’òm. Con ij brass largh, lo vija.
Altare (Savon-a), 24 dë stèmber 1968
L'inghìcio
A Carlo Picchio
Cit che 't ràmpie su l'èrbo, che 't sare 'l bòsch cru tra le cheusse,
pel contra scòrza, tranfiand ëd gòi seren-a,
se, come ti, podèissa gropeme con j'ùltime fòrse
'd mia età madura a la pianta dla vita;
e, grimpand tronch e bronde, rivèissa, a la fin 'd mia fatiga,
a 'ncavaleme sla forcura dla sima;
una gran maravìa d'azur infinì s-ciaiarerìa
për mia sèj d'ària, për mia fam 'd libertà.
E vëdria assé nizra, da l'àut.l'esistensa ant la pian-a
dla rassa uman-a che a sà mach vive an guèra:
dl'òm ch'a màngia la tèra për peuj vnì mangià da la tèra,
tarpon ëd j'ombre, bòrgno a la luz dla blëssa.
*
Gich nossent ch'a s'angëmma sla ponta dla fèrla pi àuta,
mè cheur bèivrìa la rozà 'd j'euj ëd l'alba.
Seulìa 'd manin-e 'd feuje, mie gambe e ij mè brass a sarìo
quat branch ëd l'èrbo corm ëd viripotensa.
A le sors ëd mie ven-e, 'l sangh-feu dl'univèrs fluviria
viscand dë spluve la mia sàiva novela.
Sol e vent, brin-a e pieuva a l'alborn ëd mè còrp a darìo
ij rifless d'òr ch'a l'han ij mùscoj 'd atleta.
'D neuit am basrìo le stèile e 'd dì le farfale e j'avije;
doi nì 'nt j'orije, d'ale an front, 'd fior tra ij làver...
E content meuirerìa, vej con barba bianca 'd cizampa,
un invèrn, croland ant un prà 'd liri 'd fiòca.
Ò cit che t'ëm fas l'inghicio, smiciandme forìcc tra le rame,
biond ë-schërieul con una nos an boca.
1970
Una man s'na chitara
Al M° Andrés Segovia
Una man s’na chitara l’é una lòdna ch’as tòrz përzonera
d’una rèj scantirà, spiumassand j’ale risse dë sgiaj.
Una man s’na chitara l’é una reusa che ’l vent a socrola
an s’na cros vimnà ’d ronze ch’a schërzin-o an cissandla dë spin-e.
Una man s’na chitara l’é una faja-ranëtta ch’a sàuta
trames lësche e bamban-e ’d na peschëra campìa dë stèile.
E a l’é ’d cò ’l ventaj d’ombra che dë ’d neuit cala an sle mie parpèile.
*
Una man s’na chitara l’é una strìa-aragn nèira ch’a fila
una tèila an sl’eujera giàuna ’d lun-a ’d na tor sarazin-a.
Una man s’na chitara a l’é l’ànima d’una castlan-a
che a carëssa ij cavèj ëd sò mòrt sivalié an Terasanta.
Una man s’na chitara l’é una màscara ’d seda ch’a stërma
s’un facin ëd damin-a ’n gran ëd blëssa e un’anvìa ’d basin.
E a l’é ’d cò na sbalàucia che ant na gabia a rez sinch canarin.
*
Una man s’na chitara a l’é un pento d’avòri ’d danseusa
andaluza ch’a frisa l’aria, tal na pondrà marodeusa.
Una man s’na chitara a l’é ’l cheur-pomgranà ’d na gitana
ch’a së s-ciapa e ch’a sagna ant l’eclat d’un final ëd flamenco.
Una man s’na chitara l’é una crësta ’d galòro ch’a svanta
për visché ’n sla soa pola, con sinch ponte ’d sufrin, una fiama.
L’é ’d cò un ni ’d cibibì ch’a gasojo an sij flàut ëd na rama.
*
Una man s’na chitara l’é la giòla dlë spirit rijèire
ch’a sautërla an sle righe dij mè vers e an sle rupie ’d mia front.
Una man s’na chitara l’é una lun-a-lentìa d’orleuri
che biautand a spatara j’ore sclin-e ò doleurie ’d mia vita.
Una man s’na chitara l’é una feuja ch’a sleuja legera,
con ël deuit ëd na mare, tra ij tërsin d’una cita ch’a piora.
E a l’é ’d cò na crosëtta ’d parpajòle tra ij sen ’d na pastora
*
Una man s’na chitara l’é una palma e sinch dij che mia mama
sara pian s’na mia man, e, spirand, fissa un cit ... vsin ... lontan.
Una man s’na chitara a l’é l’ala ’d na rata volòira
ch’a fovata mè cheur quand che seugno col seugn ëd maleur.
Una man s’na chitara l’é una bianca colomba ch’a vola
s’n’erbo dont l’é ampicà l’ùltim martir ëd la Libertà.
E a l’é ’d cò në spi ’d gran ch’a slusiss pì che l’elsa ’d na spa.
*
Una man s’na chitara l’é una cova fërbëlla ’d Siren-a
ch’a bat j’onde armoniose dël sò cant che ij matlòt an-namora.
Una man s’na chitara l’é un’asteria che ’l mar pòrta a riva
e ch’a sgrisa le sabie con j’arsàut ross-e-òr dl’agonìa.
Una man s’na chitara l’é toa man che ant le neuit ëd folìa
spërm ël sangh da mie ven-e, òh mia sgnora ’d j’euj verd, Poesìa ...
Una man s’na chitara. Una man, una man s’na chitara.
1968
Disegno di Gregorio Prieto . pag. 57
Blason dle làcrime
Le làcrime a son le perle dij pòver.
Bole ’d Champagne son le lerme ’d jë sgnor.
Colié ’d diamant a son cole ’d boneur.
Làcrime ’d mama, rozà dël sò cheur.
Cit pen-a nà pioro ’d làcrime d’àngej.
Le cite a spërmo dë stisse ’d cuchìe.
Ij birichin pioro ’d bije ’d cristal.
Làcrime ’d gòj son dë schëzze ’d coràl.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
D’aguce ’d làcrime as cisso ij moros.
Fija tradìa a l’ha ’d pior ëd gensian-e.
Làcrime ’d fiëtte a fan s-ciòde ’d violëtte.
Làcrime ’d reuse ’d totin-e reveuse.
Pior d’infidela, spricc d’onda an s’na vela.
Pior ëd mariòira, porà ’d lumassòira.
Brin-a s’un liri a son lerme dë sposa.
Làcrime ’d monia ’d fior d’erba linosa.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Ij vej a pioro ’d gosslon d’arsipress.
Làcrime ’d bòrgno a son luminin d’òr.
Cole d’alpin son ’d prezin-a ’d sapin.
Làcrime ’d cioch mës-cìo d’eva ant ël vin.
Lerme an s’jë stèrp son smerald d’euj ëd serp.
Pior ’d vendumiòira son d’asinej verd.
Dël vignolant son tempesta an sle vis.
Pior d’inimis fan gëmmé ’d fiordalis.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Làcrime ’d làder a spécio ’d marengh.
Lerme an sle smens son granin-e d’incens.
Làcrime al sol, rozinà ’n s’jë spi ’d gran.
Lerme ’d paisan, grum ëd sal ant ël pan.
Pior d’ovrié beujo ’d sangh e ’d sudor.
Rape ’d silìnghërie, làcrime ’d sìnghërie.
Pior ëd lingera a fan tënnra la pera.
Stèilin-e alpin-e a son lerme ’d bërgera.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Euj ’d mascarin-e a pioro ’d coriàndole.
Pior ëd Giandoja ambërboro la doja.
Pior ’d Giacomëtta a son cizi e lentìe.
Ëd Carlëvé as piora mach fòrsa ’d rie.
Prèive e fra pioro ’d midaje e ’d rosare.
Pior dë scolé, ’d zero bleu ’n s’jë scartare.
Pior ’d maestrin-a, ’d giajèt s’na lavagna.
Làcrime d’òsto, la bonza ch’a dagna.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Làcrime ’d giùdisse, glan ëd soa tòga.
Lerme ’d galiòt vòlo vers l’arch-an-cel.
Cole ’d matlòt a son d’aquemarin-e.
Nebie ’d sofion cole dle vindolin-e.
Tesòr annià, lacrimasse ’d corsar.
Candlòt giassà, lacrimon-e d’avar.
Pior sël passà fan ëvnì j’euj gelà.
Lerme d’adiù son fìorin-e ’d sambù.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Rosin-e ’d làcrime ant j’euj dla Madòna.
Stisse d’aspèrges son pior ëd Nossgnor.
Lerme ’d Natal son ëd còcole ’d ghi.
Làcrime ’d Pasqua, euv ëd ni ’d cibibì.
Stèilin-e ’d fiòca a son lerme an sle tombe.
Làcrime ’d mòrt son ëd sàive ’d radis.
L’ànima a spira tra làcrime ’d sira.
Làcrime van-e a son gosse ’d fontan-e.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Lerme dë stèile su le toe parpèile.
Làcrime ’d feu ’d nòst deliri d’amor.
Fior ’d camamìe, toe lerme ’d busìe.
Toe làcrime fòle, vòj ’d parpajòle.
Làcrime fade ’d pieuvëtte d’avril.
Novlin d’argent vira antorn a un tò dil.
Gëmme ’d colan-e sfilà da sò fil.
Làcrime rosse an sla ponta ’d në stil.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Oh, làcrime nisse ’d fam e dë sgiaj!
Làcrime ’d rabia dl’òm sensa travaj.
Làcrime tràgiche ’d disperassion.
Làcrime, spluve dle rivolussion.
Làcrime ’d guèra ch’a bruzo la tèra.
Làcrime d’ànime tërbole ò pure.
Tute le làcrime dl’umanità.
Filtro ant mè cheur giù dal cel ësteilà.
Ma le pì bele a son cole ’d rubin.
Ch’a piora na bota ’d bon Grignolin.
Neuit ëd San Lorens, 1968
Disegno di Henri Matisse ~ pag. 65
Nina-nana për mia Mama ch'a meuir
Lontan le ciòche a son-o. At son-o l’agonìa.
Ma ti ’t sente ant ël cheur mach pì un bësbij d’avija,
l’arsaj leger dël mar ch’as sent ant na cuchìa.
Deurm, òh mamin-a, deurm. Tò fieul l’é sì ch’at vija.
Òh mamin-a che ’t meuire cogià an tò let azur,
con j’euj ch’a serco ’l cel fissand la vòlta bianca,
con una man già frèida che a le mie man s’ambranca
e l’àutra man slargà sël linseul ëd lin pur.
Toa facia a l’é na reusa passìa ch’a së sbianca.
Sij tò làver arsùit j’é ’d grum ëd sangh ëscur.
Tanti mai ani fà, ’t l’has cuname an cantand
la ciàira nina-nana dël prim seugn ëd mia vita.
Adess, son mi che ’t cun-o, chin su tò cheur ëd cita
ch’a bat sempre pì flèivol ... It cun-o an sangiuntand.
Òh mama che ’t respire ’l respir d’ na margarita,
toa nina-nana ’d cita ’t canto ’n cheuj che son grand.
L’hai mai chërdù che, un di, të sgrinfèissa la Mòrt:
e adess mi sai nen rendte la vita che ’t l’has dame.
Ël sangh dij fieuj duvrìa filtré ’nt ël cheur dle mame
për fé s-ciuplì ’nt soe ven-e le spluve dël confòrt.
An toe fàule seren-e, mama, it l’has mai contame
che ’l mar steilà ’d toa bin l’avèissa un ùltim pòrt.
E mi a cost ùltim pòrt, matlòt sensa ventura,
son vnute a compagné sla barca ’d nòst destin.
Toa front a l’é già frèida, sfiorà da un mè basin.
A l’é giomai finìa la toa longa tortura.
Ij tò lumin ëd róndola andrinta ai mè lumin
guèrnerai sensa fin, tant che mia vita a dura.
E l’ùltim tò respir a vivrà ’nt mè respir.
E tò cheur dë sparviera l’avrà un ni ’nt ël mè cheur.
Carëssà dai mè dij ch’a tramolo ’d maleur,
toe ciochëtte-parpèile sara con un sospir.
An sël tò let da sposa, seugna j’ore ’d boneur.
Deurm, òh mamin-a, deurm cunà da mè respir.
Òh mamin-a pì bianca che ’l lin ëd tò linseul,
seugna ’d sugné ij ferment dla smens che ant ël profond
dël sen t’l’has madurà, portand tò cit al mond.
Ant ël tramont ch’as tenz d’un gialsant ëd glajeul,
òh mia mamin-a ’d sira, seugna, ’nt cost ciairor biond,
che ’t soride ant la carn e ant l’ànima ’d tò fieul ...
Lontan, le ciòche a taso. La neuit cala, infinìa.
Ant cheur it sente gnanca pì ’l bësbij d’un’avija
e gnanca pì l’arsaj dël mar ant na cuchìa.
Deurm, òh mamin-a, deurm. Tò fieul për sempre at vija.
Vila Stlon, neuit dël 16 novèmber 1946
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 69
Ven l'ora...
Ad Anton Francesco Filippini
Ven l’ora ch’un l’é stofe d’essi un òm.
Sempre l’istessa facia e la midema
neuja che ij nòstri euj a filtro an j’euj
– rifless dij nòstri – ’d j’àutri òmini fòj.
Ven l’òra ch’un l’é stofe d’essi un òm.
Disperassion ëd pì nen podèj chërde
ant gnun al mond, dòp avèj tant chërdù.
E at ven nanvija ch’a l’é nen ëd meure:
ma ’d cangete ant un erbo archincà ’d fior,
ò ant una lusentela, ò ant un farchèt
ò magara ant un ròch piantà ’nt l’azur …
Ma pì nen esse un òm. Ma pì nen sente
parlé le toe paròle e pì nen vëdde
gëstì ij tò gest da ’d man seure ’d toe man.
Nàusia d savèj che ij seugn ch’at rijo ant cheur
l’han già sugnaje, ai seugno e ai sugneran
milion ëd cheur ch’a bato antorn al tò
(che peui l’é gnanca tò, ma ’d tuti ij cheur
ch’a martelo ’d pugn ross contra tò cheur
për pieje e deje un pò ’d gòj e ’d maleur … ).
Umiliassion ëd savèj d’essi ’d tuti:
s-ciav ëd l’umanità ch’a l’é toa s-ciava
e ch’at comanda e t’ëj comande e ’t pen-e
soa pen-a, ti, ancadnà ’nt la soa caden-a!
Ven l’ora ch’un l’é stofe d’essi un òm.
Nò. ’t vorerìe nen meuire, ma strompé
le bare d’òss ëd la përzon dël còrp,
s-cianché ij fij ëd la rèj fovà dle ven-e,
rompe cost angavign ëd nerv e ’d mùscoj,
squarsé coste muraje ’d carn … E perd-te:
lus ant la lus doa nasso ij mond … Pasié
toa sèj d’inmens ant d’àutre forme ’d vita
che ’t sente an ti, ma che ’t sas nen scurpì.
E un di …
E un di, pitòst, a-i ven l’ora dla mòrt
a liberete … (E ’t ses ancóra un mòrt.
Na statua ’d sënner come j’àutri mòrt).
1961
Disegno di Guiuseppe Macrì ~ pag. 71
Feuja d'arbra
A Giuseppe Cassinelli
La man giàuna ’d na feuja
bagnà dl’òr dël tramont
l’ha beschime la front.
Oh, ’n s’j’euj niss, grev ëd neuja,
la carëssa ’d na feuja!
A l’é ’l gest d’na man frèida
dëstacà da la mòrt
da un còrp sech dë sconfòrt.
N’ala ’d tortola rèida
drinta un gorgh d’aria frèida ...
L’anramura ’d soe ven-e
stërma l’ombra d’un cheur
arbrusì dal maleur.
Oh, ij velen ëd le pen-e
ant mè cheur gropà ’d ven-e!
Feuja d’arbra, legera,
seure mòrta ’d mie man
ch’a frisson-o an sël pan.
Pì ’d gnun seugn përzonera,
s’it carësse legera!
1960
Disegno di Eugenio Dragutescu ~ pag. 73
Ël giassé
Sla trassa antlarà ’d vis e ’d ragg ëd lun-a
doe ombre a viavo an s’j’ombre dij sapin.
Mi l’avìa chità ’d vorèije bin
e contava le stèile a un-a a un-a.
Sensa pì gnun-a anvìa dij sò basin
mi cantava sotvos – ma për la lun-a.
Chila as resìa ’nt le man la testa brun-a
con an s’j’euj j’anej d’òr visch ëd rubin.
Mi cantava, cantava. Ma ’nt ël cheur
im sentïa ’l silensi dël giassé
che an sl’alp a sbalucava dë splendor.
Quand chila, ’d colp, l’ha cissà un crij d’amor
ch’a l’ha fàit sagné, antorn, tuti ij rosé ...
E mi l’avìa ’l giassé scurpì ’nt ël cheur.
7 giugn 1965
Balada dle ombre
A Icilio Petrone
Che ’d gent, che d’ombre
am passo ’d nans,
quanti romans
ëd vite sombre.
Che ’d gent, che d’ombre!
Quante caden-e
dë spin-e e ’d fior
gropo ant l’amor
le nòstre ven-e.
Quante caden-e!
Randa ògni cun-a
la Mòrt a rij
filand ëd fij
ëd sol e ’d lun-a.
Randa ògni cun-a.
Òmini an guèra,
s-ciav ëd Babel
ch’a sgrinfio ’l cel
për mòrde ’d tèra.
Òmini an guèra.
Miragi ’d glòria
’d nan e ’d titan:
mugg d’òss uman
sle strà dla Stòria.
Miragi ’d glòria!
Monta e a sprofonda
l’umanità:
sabia arcaussà
e armnà da l’onda.
Monta e a sprofonda …
*
Stèila dla vita,
òh fior d’alis
con le radis
fongà ’nt la nita.
Stèila dla vita!
’d nans che ’m në vada
’d cò mi a marsé,
lassme balé
la mia balada.
’d nans che ’m në vada.
L’Ombra ch’a nija
tra ij gorgh dla Mòrt
seugna un cheur fòrt
che a canta e a rija.
L’Ombra ch’a nija
dla vita mia.
1958
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 77
Balada dij làder briàch e dla pòvra lingera
A Umberto Luigi Ronco
Ij làder a l’han robame tut lòn ch’a podijo robeme.
Doe vòlte ant ca son intrame, sgarbland fnestre e sgangarand pòrte.
L’han delabrà le muraje, l’han dëstënëbrà la mobilia,
striplamelìber, papé. L’han piame ij vestì, l’òr, ij dné.
Son strojassasse ant mè let dòp ess-se anciocà come d’oiro,
dòp avèj fàit la dësbàucia, balà ’n sle tàule, s-ciapà ij cristaj.
Gnanca ij corsar sarazin, nò, l’han mai fàit un tal ravagi.
Tut l’han crasà, scarpizà. Fin-a le sante arlichie ’d mia mama.
A l’han lassame pì gnente che doi simiteri ’d drocheri,
nen àutr che j’euj per pioré sle sënner ëd le mie ruvin-e ...
Ma, an leu ’d sangiutì ’d magon, l’hai torna batì ij cit sacrari
’d mie care ilusion përdùe, viscandne ’l feu da dontré splùe.
*
Quante mai vòlte ant mia vita ramenga tra gent ëstrangere,
ansangonand mila strà, con ij brass an cros son tombà.
Mai gnun ch’a l’àbia agiutame ... La pòvra lingera a l’é sempre
aussasse da sola e, alé, strambland, cantand, l’ha arpià sò viagi.
Albe, tramont e miragi, òhi, s’a l’ha vistne an tère lontan-e!
Tavòta l’amor ant doi euj cilest pì che ’d fior ëd verben-e.
Ël sol a l’é stàit sò pare, la lun-a a l’é stàita soa mare,
le stèile le soe sorele ... Sël barch dij seugn slargand le vele.
Bestie e orìss l’han mai tradila. Mach ij sò fradlastr ëd ventura.
Mach j’òm bruteur e pijard, ij fieuj ëd Cain, l’han dëspojala ...
Ma a viv ancor, la lingera. E ij làder podran mai robeje
la bùssola d’òr che ant cheur la guida a un pòrt ciàir ëd boneur.
1970
«Maalesh»
A Paolo Mauri
Tut a comensa e peui
tut a finiss. L’ancheuj
a l’é ’l tramont ëd jer
e già l’alba ’d doman:
gnente che un buf leger
tra le palme ’d doe man.
E tut passa e a passrà.
Mai gnente a resterà.
Tut a nass e as dësbela
për fiorì, dësfiorì:
un dolor a scancela
na carëssa ’d piasì.
Gnente ch’a dura al mond.
Tut nija ant ël profond.
Come a meuiro ij soris,
come a meuiro ij maleur,
ij cambrada e ij nemis
a meuiro ant ël mè cheur.
Chërde ant l’eternità
quand as viv na giornà?
Chërde ant ij seugn d’amor
quand a së sperdo al vent? ...
Lasseme indiferent
– sensa nì rij, nì pior –
gode ’l sol splendrient
e la lun-a d’argent.
1960
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 81
An mez a un prà...
A Maria Garelli Ferraroni
An mes a un prà, j’é na cadrega. Sola.
Ëd chi sarala mai? ’d na veciarin-a
ch’andrà a setesse a sgrojé ij pòis e a lese
so mëssalin antërmës-cià ’d mistà
quand ël sol, da sì un pòch, sarà girà?
Ò d’una fiëtta bionda-rissolin-a
ch’andrà a fesse suvé le tërse al sol
dòp éssëssje lavà con ’d fior ’d lavanda
e con d’arbut ëd candie savonarie
ant l’eva trasparenta e ciaciarin-a
del ri ch’a scor dacant a la cassin-a?
*
Nen un fil d’aragnà ch’a bogia ant l’aria.
*
La cadrega a l’é veuida e a splend al sol
con tut l’òr ëd sò bòsch, l’òr ëd soa paja,
parèj d’un tròno ’d Vësco bizantin,
parèj d’un tròno d’òr, sël màrmol verd,
d’un Vësco an tiara tempestà ’d rubin.
Ma col Vësco a j’é nen. J’é gnun ch’as seta.
E la cadrega a resta veuida e sola.
E, mi, m’ancalo nen a ’ndeje aranda
përchè l’hai por ëd vëde ant l’erba tënnra,
sbrincià ’d fiorin-e giàune e d’euj ’d margrite,
le peagne ’d na fomna ch’as ved nen
ma ch’i pudrïa s-ciàire a l’ambrunì:
granda, tuta òss dëscuèrt ch’ai luso ant l’ombra,
fërmesse maestosa al prim ciàir ’d lun-a
e setesse d’amblé, straca ma fiera,
con ël bust drit, la testa àuta scarnìa,
su ’sta cadrega ch’a brilia ant la neuit
e sota a un’ala d’assel ch’a la vija.
N’argin-a veja ’d tuti j’agn dël mond
con d’eujere ch’a smijo ’d poss profond,
con un brass tèis dë statüa scurpìa
ch’a strenz an pugn ël setro ’d na faussìa ...
*
Un crij. Në slussi. E a fond mia reverìa.
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 83
Ma la cadrega d’òr, sël verd, a speta.
A speta, che un frisson j’é ant l’aria. A speta ...
E mi son n’erbo anradisà ’nt la tèra.
E mi son n’erbo ch’a peul nen bogé
ma ch’a tramola an tute soe radis
e ch’a schërzin-a e a spòrz soe rame ... Quand,
dal portièt dla cassin-a an cò dël prà,
sfranda ant l’èira na sposa scarpentà
ch’a rez sij brass na cita smòrta e mnùa:
flòss ij brassin, le gambëtte arlassà,
la testin-a ch’ai pend come una dalia
dal vent rompùa ... E a cor, la mama, a cor,
strambland, con sò fardel foatand le fior,
a setesse su la cadrega giàuna:
an sangiutand su còla carn sens’ànima
– ch’ai fa tramblé ij ginoj, ch’ai gèila an fàuda
parèj d’un angelèt modlà ’nt la fiòca –
an piorand, chin-a, sël prà verd al sol ...
*
E arbomba, ’d colp d’assul, mè cheur ëd rol.
Monserà, 10 agost 1961
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 85
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 87
Cantada dle caviere feminin-e
A Celestina Costa
Le garlande profumà
A j’é tante caviere ant ij mè seugn.
Caviere brun-e, bionde, rosse, grise ...
ëd fije e ’d fomne giovo e ’d pòvre veje
che peus nen caresseje,
che sai nen sempre dì ’ndoa che l’hai vistje
e gnanca s’a sio stàite ’d creature
mie amise ò inimise.
Epura, lor ansercio
’d cangiante rajà ’d lus mie neuit ëscure,
a m’ebloisso
con ij sò color,
a bëschisso
mè còrp con d’ale ’d boneur
an profumandme ’l cheur
come ’d garlande ’d fior ...
La biondin-a prim amor
Më s-ciòd, d’amblé, ’l sovnir dël prim amor.
Vira vira vira, la giòstra a virava.
Son-a son-a son-a, un pianin a sonava.
S’un pojin ëd bòsch un cit brun galopava.
Na biondin-a an tërse, daré, lo ambrassava
con ij sò brassin lijà come doi vengh.
Le singhërie nèire
Nonsià dal cant d’un ëstranòt fiamengh,
am ven-o ancontra, arlongh dë strà lontan-e,
’d caviere nèire ’d sìnghërie superbe
ch’a svanto al vent com’a svantajo j’erbe.
Caviere seure uman-e
dle còme dij cavaj dle carovan-e.
Le fnòire castan-e
’D bleuve sèire paisan-e
së slargo ant la mia ment.
A j’é un profum ëd menta e ’d limonaria
e ’d caviere, ’d color castagn, ëd fnòire:
’d robie mariòire
con j’ariss anflà ’d brin dij fen ëd magg
che ’l paisan àussa al cher a falcà ’d trent
spatarand un odor sarvaj ant l’aria.
La rusa dla lòdna e dla farchëtta
Ant l’òr ëd mia campagna solitaria,
a coro e a tërlo ’d nans ai mè lumin
na testa bionda corma ’d rissolin
parèj d’una coron-a ’d marenghin,
e, apress, na testa brun-a ’d birichin-a
con ij cavèj a cova ’d cavalin-a.
La scavicia biondin-a
e la svicia brunëtta
che un di, come na lòdna e na farchëtta,
a l’han rusà s-ciancandse ’d brancà ’d biste
dij sò cavjin
fin-a a rotolé ant l’eva d’un ravin.
E tut col armisteri per un fieul
antivist e frandieul
che, da scondon da lor,
fasìa l’amor
con na rossa afovà scalamandrin-a.
Ël brasé dla rossa
Sla cadansa monfrin-a
d’una canson vinòira,
a canta e ancanta ’l cel dla mia memòria
ël ricòrd ëd la rossa cassinera
ch’arzensava ant mè sangh la soa caviera.
Chila a l’avïa ij cavèj ross,
le ciafëlle e ij làver ross,
ël corsèt, ël cotin e ij caussèt ross.
Quand tirava su la sija
da ’nt ël poss
e speciandse a soridìa,
as viscava ant l’eva ciàira la magìa
d’un brasé
ch’a brusava
tut, d’antorn, fin-a ’l pajé.
J'ale dla rondolin-a
Ant un tramont ëd viòle dël pensé,
a vola vers a mi
la siloëtta
smìngola d’una fiëtta
che – travërsand un pont
an biciclëtta –
së schërpiss contravent ij cavèj brun.
Le bnaje an sla soa front
a son doe ale ’d rondola
che, arvìscole, a vërvëllo ’d zora un ni.
N'ariss biond su n'euj cilest
Sento un profum ëd ciclamin passì.
E vëdo ancora,
ant ël fièivol ciaror nüansà ’d reusa
d’una velieusa,
una totin-a tuta buvatin-a
d’amel, bur e gilep, tuta golùa,
che an s’na mia spala nùa
a piora.
Sangiuta dandinand un ariss biond
ch’ai pend an s’n’euj cilest:
tal qual un ësnojèt
ch’a stissa ’d pieuva an brova d’un laghèt.
Ij fij dl'arpa d'òr
Da un giardinèt
së spantia un gazojé ’d sentrub, ’d liavì, ’d cocàj.
’d nans a na fnestra pien-a dë sbarbaj,
a fluviss la caviera d’una sgnora
con na bës-cia d’argent tra j’onde bionde.
Ël pento a scor an mes ai sò cavèj
come na man tra ij fij
d’un’arpa d’òr.
E a frisson-o ij mè dij
ch’a susno ’d fé s-ciuplì tra coi cavèj
na mùsica ’d basin:
’d basin ësclin
e bièj parèj
dij brusèj
montagnin.
Ij cavej dle mame
Fiòca e bisa fan ëd viramulin
su mont, brich e pianure.
Ant ij rever dle fiame
dij gran fornej a capa ’d nòstra tèra
arnà pì druva da jë squars dla guèra,
s-ciàiro ’d caviere ’d mame.
Caviere còtie
come ’d gorgere ’d tortole e ’d colombe.
Caviere chin-e
’d zora ’d testin-e
ëd cit ch’a rijo ò a pioro,
ëd cit seren
ch’as domoro:
ò a seurbo ansugnachì
ël gius dla vita dal mimin d’un sen
(e a san ancora nen
se, un di,
col laitin càud as cangerà ’nt soe ven-e
ant un licor ëd gòj
ò ant un filtr ëd velen).
Le consà dle mare sensa fieuj
Rimiro, ant un vaiven
confus d’umanità,
’d caviere ’d pòvre mare abandonà
ch’a san pì nen
la carëssa
dij fieuj mòrt da soldà
ò mòrt da partisan dla Libertà.
E a tramolo s’un libretin da mëssa,
angrumlìe
ant la nissa mesombra
dl’ùltim banch dla gesiòta ’d na borgà.
Le soe consà
a smijo ’d ciuf giauniss ’d lionze arbruzìe.
Le marele 'd nebia dle nòne
Un parch. Ai bòrd ombros ’d leje fiorìe
ëd tèj, ëd preus e ’d banche vërde, guardo
’d caviere grise ’d nòne ch’a s’asardo
squasi gnanca a chinesse an sle masnà.
Caviere ch’a son già
’d fade marele ’d nebia
’d Cola ch’a fila e a fila
e a vira e a vira ’l vindo
etern dl’eternità.
Santa folìa dle veje càndie
Su ’d letin d’un ospissi ’d carità,
fisso d’àutre caviere.
Candie, ràire caviere
ëd dòne, carià d’ani e laurà ’d rupie,
ch’a parësso dë statue
dëssotrà
da ’d gav profond.
Veje ch’a l’han pì gnente e gnun al mond
da cudì.
Epura, pàsie ant soa santa folìa,
sporzend le man ëd sira trasparente
serco ancora ’d fé ’l gest ëd benedì
’d testolin-e nossente
’d cherubin pen-a nà
(nà chi sa quand, nà chi sa ’ndova ... leugn ...).
Ël basin an seugn
J’é ’d caterme ’d caviere ant ij mè seugn.
Caviere brun-e, bionde, rosse, giaje,
grise ... bianche ...
ëd fije e ’d fomne giovo e ’d pòvre veje
che peus nen caresseje:
ma che seugno ’d baseje.
Ëd baseje
sota ’l ghi ’d costa neuit frèida ’d Natal
che ’l cel l’é anluminà come un missal.
Roma, 24-25 dzèmber 1970
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 97
La prima neuit d'Adam
Ay, hijo de la ira
era mi canto,
Pero ya estoy mejor.
Tenia que cantar para sanarme.
. . . . . . . . . . . Padre mio.
Dámaso Alonso
A Lun-a a orient l’é na vela ch’a splend tra ij Pèss d’òr dël cel.
Minca un pontin ëd mia pel a s-ciòd una lusentela.
Arlongh le rive dij ri, j’é d’euj ëd fior ch’a slusisso
e a pòch a pòch as dèstisso, pasi, al rosare dij grì.
Filtra, ant la nébia d’oata ch’am coata ’l cheur e la ment,
s-clent ël sonaj dël Serpent che al vent bat na dansa mata.
Le mie radis an sla Tèra staneuit t’i’has fongà, Nosgnor.
Për na minuta d’amor, milion ëd sécoj ëd guèra.
Ancor ël sangh ëd mie ven-e s’argèila a toa vos ëd tron.
Toa etèrna maledission am crasa ’d pen-e e ’d caden-e.
Oh, dë tremend, Jehovah, un di ’t lassras meuire an sla cros
tò Fieul, mè gich pì radios, ansangonand mè pecà.
Për ël pecà ’d vorèj bin e avèj cangia ant carn doe ombre,
’d cost mond criblà d’ore sombre ’t l’has fàit mè Infèrn, mè destin.
*
L’Alba, ant ël bòsch, am circonda ’d lus vérda lussiferin-a.
Mi pioro dë stisse ’d brin-a: mi, sàles gheub, d’zora un’onda.
L’onda ’ndoa sglissa giojosa – dèsviandse nua e rijenta –
la tentatris inossenta: Eva, mia seure e mia sposa.
Ant ij sò inmens euj d’opal, l’Arch-an-cel fa ’d mulinèj.
Ëd ragg ëd Sol l’ha ij cavèj. Splend an sei Bin e an sei Mal.
L’ha fame un frèsch let ëd fior pr’avèj mè cheur sël sò cheur,
Eva ch’arfuda ’l maleur përchè an sen pòrta l’amor.
Eva che ti ’t l’has donarne, Pare, omnissient Jehovah,
savend d’avèila crea già mama ’d tute le mame.
Savend ch’a j’era la Vita che t’èm viscave davsin
e che la rassa ’d Caìn sarìa peui nà da mia nita.
Ò creator dl’Univèrs, l’é ant cola toa splùa ’d folìa
la smens dla prima famìa dël géner uman pervers.
*
Tò Paradis l’é lontan da cost silensi profond.
Noi soma soj ant cost mond ëd sàive e ’d ferment pagan.
Nu ’nt le tempeste dë spin-e ’d cost afr-afajà paìsagi,
noi, cóbia ’d fàun con l’airagi dle toe fatèsse divin-e.
Pèrche ’sta toa crudeltà ’d danene a vive e a sufrì,
quand t’èn podìe fé sparì ’nt la póver dl’inmensità?
Scota. Ant la nébia scarlata ch’am bruza ’l cheur e la ment,
ël tò Demòne-serpent al vent bat na dansa mata.
Son-a la dansa ’d soa glòria d’avèj vinciti la gagiura
vorsùa da ti. dla soa scura ma sempitèrna vitòria.
L’òm l’é ormai so: creatura che a l’Univèrs farà guèra
fin ch’ai sarà su la Tèra na cun-a e na seportura.
E mi tramolo ’d paura. E mi më sgiajìsso ’d paura.
E arbomba tuta ’d paura la mia pòvr’ànima pura.
1961
La grinfa 'd Caìn
A Salvatore Viviani
S-ciàiro una man, ant l’ombra, con ij dij
che a colo ’d sangh, trasudo ’d sangh, crispà:
com se a l’avèisso apen-a assassinà
n’òm dont arson-a ancora l’ùltim crij.
Peui, cola man as cangia ant na ragnà
ch’a seurb col sangh e a tëss na stèila ’d fij:
sinch ponte a slussio, e, con sinch ragg sutij,
am cisso ’l cheur ch’as visca ’d na fiama ...
Còs vorrà di cost seugn che soens më spia
e che, mach a arvochelo, mè sërvel
as tenz ëd ross parèj d’una ferìa?
La man ’d Cain che, anflà dël sangh d’Abel,
a brusa – eterna stèila maledìa –
sl’òm che ogni neuit a meuir, sol, sota ’l cel?
1962
Dilùvi
A Oreste Gallina
Parèj d’un ragg ëd lun-a ’nt l’anchërna d’un moré
un cit deurm ant na cun-a ... Mi chito ’d respiré.
Mi s-ciàiro già la barca che am fongherà ’nt la nita.
Ël cit a va, ’nt soa Arca ’d cit Noè, vers la vita.
E le bestie-domore ch’a son quacià ai sò pé
sbarcand tachran a core, lo giutran a sugné.
*
Giovo, a sugnrà ’d fior-euj e d’euj-fior con parpèile.
Òm, sugnerà l’amor. Vej, sugnerà le stèile.
La man tèisa ’n sla front, as sentirà, ’n sla tèra,
re ’d tutì j’orizont, sgnor dla pas e dla guèra.
As chërdrà d’essi fòrt, ùnich al mond, divers
da tuti ij viv e ij mòrt ch’a seugno drit ò arvers.
Andrinta ’d fus d’assel, a fognerà ij misteri
– ëd tèra, mar e cel – fàit ëd ni, ’d simiteri.
Penserà d’essi etern; un Dé che a brass duvert
fa ’l paradìs dl’infèrn, un giardin d’un desert.
Ma, përzoné ’d doe rive fajà ’d gòj ò ’d mascheugn,
sugnerà sempre ’d vive e a vivrà sempre an seugn ...
*
E, antant, ai chërssrà l’onda dël diluvi d’antorn.
Soa barca vagabonda l’avrà pì gnun ritorn.
A sentirà na mòrsa ’d man frèide e sbërlusente
rabastelo con fòrsa vers ël veuid, vers ël gnente.
E, come mi, a vëdrà navighé ’nt ël ciairdlun-a
– tant che chiel sparirà – n’àutr cit Noè ’nt na cun-a.
Roma, 2 novèmber 1960
«Stabat mater» an sla tomba dl'ùltim partisan alpin mòrt ant la guèra 'd liberassion
Stabat Mater dolorosa
Juxta Crucem
Jacopone da Todi
Mare ’d partisan alpin.
Sla soa tomba tra ij sapin.
Përche ’t pòse un tò basin?
Chiel l’é ’d creja benedìa.
Santa Mare derelìa.
Còsa a peul-lo toa folìa?
Peul fasselo ’d toe carësse.
Peul conteje toe tristësse.
Peul laudelo ’d soe prodësse.
Peul ofrije ij nòst frisson.
Viv e mòrt an comunion.
Soma ’l còro ’d soa Passion.
*
Ij nòstr’euj son sensa pior.
Frèid, ëd pera, nòst dolor.
La toa cros veul gnun-e fior.
Cros piantà tra l’erba amèra.
Cros ëd giovo mòrt an guèra.
Cros che a cheurb tuta la Tèra.
Mòrt su l’arma dël dover.
Con un gest ëd rabia. Fier.
Fulminand l’ùltim stranger.
Mòrt tra j’ale dla Vitòria.
Mòrt basà ’n front da la Glòria.
Mòrt che ’t vive ant nòstra Stòria.
Tò sangh brusa ant nòstre fiame.
Splend an tuti ij gich dle rame.
Canta andrinta ’l sen dle mame:
“Partisan l’é ’d rassa fòrta.
“Partisan va sensa scòrta.
“Partisan, pietà a l’é mòrta.
“Partisan veul gnun lament ... ».
L’Alp a l’é tò monument.
Tò cheur l’é una tòrcia a vent.
Ò cheur viv ëd nòstra gent!
1960
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 107
«Sanctus Januarius»
A Emilio Guicciardi
Gognin, l’incant ch’am piava a rimiré,
sël pian ëd màrmol d’un burò, na ciòca,
modlà ’nt ël trasparent cristal ëd ròca,
con andrinta Betlem, feje e bërgé!
E un turbij candi dë stèilin-e ’d fiòca
sfarfajava an sla comba e an s’ij ciaplé,
tant ch’am ponzïa ’l cheur n’anvìa ’d pioré
për la veuja d’andé ... ’d perdme ant la fiòca ...
Ò San Gené, l’hai peui provà ’nt la vita
lòn ch’a veul di stramblé ’nt la toa tormenta
ch’anspin-a j’euj e a emp la boca ’d nita.
Sota la ciòca ’d giassa sbërlusenta
‘d tò cel, t’em cisse, minca un pass, na sfita ...
Òh San Gené anciarmeur dl’età nossenta!
1960
Mòrt dël lauror
È bello doppo il morir vivere anchora.
B. Corio: Patria potestas (1503)
«A l’é bel, dòp ël meuire, vive ancora».
A dis parèj n’imprèisa dël Sinchsent.
Un mar ëd gran ch’a sfiama al sol e al vent
a sarà ’l camp ëd chi ch’a lo lavora.
E se ’l lauror a meuir, a meuir content,
con j’euj pien dl’òr d’j’amson, ant l’ùltim’ora.
S’un deul ëd ciòche, sò cit mond a piora.
Ma chièl a viv an sël dolor dla gent.
Ma chièl arviv ant l’ànima dle fior,
combìn ch’a deurma an fàuda a mare Tèra;
vivo ant jë spi le stisse ’d sò sudor.
E la neuit ëd sò còrp l’é nen amèra.
Sò fià beuj ant ël pan, canta ant l’amor.
Sla mòrt, soa vita a l’ha vinciù la guèra.
1960
Le strangé
A Paolo Collo
L’hai vivù tròp ampess girand ël mond
e adess im sento un ëstrangé ’nt mia tèra.
Mè paìs l’é cangiasse: dòp la guèra
’d gent l’é an sla crësta dl’onda e ’d gent an fond.
Chi l’é nà, chi l’é andassne sota-tèra.
Grise le fomne viste an cavèj biond.
Fin-a ’l cel a l’é niss e men profond
d’un temp lontan ch’a smija gnanca vera.
’d ca neuve. ’d face neuve. Un vel sospèis
a spartiss mè passà da cost present
ch’a parla gnanca pì an bon piemontèis ...
M’ancamin-o an s’na strà d’arbre d’argent.
Mama, ambrasso toa tomba a brass dëstèis.
E ’m në vad: chin e fovatà dal vent.
Vila Stlon (Turin), Pasqua 1961
Disegno di Jphan Castberg ~ pag. 111
Sinfonìa d'una neuit ëd primavera
La Lun-a a l’ha un castel s’un lagh d’amel.
Onge ’d diamant fan soné ij ragg dle stèile.
Le faje a pòrto ’d nià ’d canson an fàuda.
Faje e sarvan sofio ’d pancocèt d’aria.
Fà nen mal balé, an seugn, dëscàuss sle spin-e.
Na grinfia ’d fàun trames a n’ariss biond.
Le splùe dij còrn dël Tòr ch’a reso ’l mond.
La Lun-a a deurm andrinta a j’euj dij gat.
La Seugn dindan-a a temp ëd nina-nana.
A balo sij mè pass j’ani masnà.
Parèj ëd gnògno ai pé ’d na gamba ’d reusa.
Ël vagabond s’ancioca ’d lòsne d’òr.
Cobie ’d moros a van ant n’ombra sola.
Fant da Cheur, Rè da Dné: carte dle fomne.
Fomne ch’a smijo ’d fior e a son mach d’ombre.
Chi vincc a l’é përdù, ’nt ël gieugh dl’amor.
As viv s’un pont sospèis tra ’l nasse e ’l meuire.
Che ’d boche a rijo e d’ànime ch’a nijo!
Stèila filanta con na cova ’d viòle.
L’òm a s’andeurm a l’ombra d’una cros.
Ij seugn a son ëd fior ch’as cheujo nen.
*
Ma ti ’t ses la mia cros e mia garlanda.
(Podèj marié la reusa al crocifiss!).
It l’has ëd man legere come ’d feuje.
Veuja d’amor ëd na fior ch’as dëspeuja.
Granda e paticia tal na cana d’òrgo.
It frisson-e ’d na mùsica ’d silensi.
T’ëm casche an brass, glissand s’un ragg ëd lun-a.
Ale ’d róndole, ij tò cavèj a svanto.
E j’euj at luso pien ëd lusentele.
La toa pel ëd posslan-a e ’d ven-e bleuve.
S’j’orlo ’d toe cope ’d carn j’é ’d lenghe ’d fiame.
Toa reusa am bat tra ij dij parèj d’un cheur.
La reusa a slarga ’nt l’ombra un sercc ëd feu.
An mes al reu ’d tò sangh, mia vita a brusa.
Sla ponta dla mia fiama ai nass na stèila.
Adess, ant j’euj të splend e a canta ’l mar ...
*
Ma ’l mar së squarsa ant un crij long ëd mòrt.
It piore stèile, madonin-a dj’alghe.
Carëssa, binda candia ’n sla toa front.
Un erbo am cala an s’j’euj na lista d’ombra.
I l’hai un vent ëd ciòche drinta l’ànima.
Lun-a rossa d’amor ... Bianca ’d dolor.
L’ànima as lava. Ma ’nt un bagn ëd làcrime.
Quand n’àngel meuir, a ven sotrà ’nt la fiòca.
*
Fiòca dij prà dël cel, alba ’d giusmin.
Ant le cuchije ’d j’euj, doe perle ’d làcrime.
Carësse dij mè sign sij tò euj ciàir.
Bat le parpèile come doe farfale!
Che ’d parpajòle ’d vele a van sël mar!
Una colomba a vòla ant l’arch-an-cel.
It rije come un’Eva, eva ch’a rij ...
*
E a cor, ël ri, con ëd sonaj d’argent.
21 mars 1960
Disegno di Eugenio Dragutescu ~ pag. 115
Sinfonìa d'una neuit d'istà
Stèile d’agost, lòdne d’òr ëd la neuit!
A scop im vòle tute antorn al cheur.
Cheur: nial ëd teracheuita sensa róndole.
Mè cheur absent ëd baticheur uman.
Ch’a bat giomai mach pì dël bate ’d j’ale.
J’ale vòstre ch’a slargo ’d reu ’d diamant.
Gorgh d’amatiste e spluve ’d lusentele.
Tut frisson d’ala a sfiama una paròla.
Tuta paròla am dëssela un mistere.
Un dij misteri etern dl’eternità.
Che mach le stèile e ij mòrt l’han dësgifrà.
Stèile, Sibile d’òr ëd la mia neuit!
Lòn ch’as vëd, pòca lus ëd l’invisibil.
Or che savoma tut, podoma rije.
Rije ’d j’òmini, rije dle furmije.
Furmije ch’a divoro un osel mòrt.
Rije dla mòrt, dla vita, ch’a son gnente.
Un gnente fàit ëd parpèilé ’d parpèile.
Parpèile bordà ’d sign ëd piume bionde.
Stèile che parle al silensi ’d mè cheur.
*
Mi son già un mòrt ant una tampa ’d rat.
Ant una tampa ’d rat con j’euj d’òr mat.
E peus mach pì guardé lòn ch’a j’é an cel.
Rimiré, arvers, le cros dël firmament.
Cros bisantin-e d’òr, dë smalt, d’argent.
Cel ëd mistà ch’as visco ant mè sërvel!
Ancheuj chërdìa ancor d’avèj un còrp.
Un còrp brodà d’eujin ëd mobliepà.
Ch’a fissavo d’amor j’euj ëd le fior.
J’euj tëmros, reusa e giàun, dle margritin-e
’d nans a j’euj dij narsis: euj ’d prènsi indian.
J’euj ebloì, sburdì, slanghì dle viòle.
’d nans a j’euj dij brusej: euj ross ëd fàun.
E j’euj turchin, seiran, dle gensianele.
Euj càud ëd lus ëd la pietà cristian-a.
J’euj ëd la bìblica Samaritan-a ...
E am torna an ment un pensé azur ëd Shakespeare.
“L’amor a nass, a viv, a meuir ant j’euj ».
Ancheuj, tut j’era ancora un bal, fòl, d’euj.
E peui ... La Sèira con la coefa nèira.
La vesta trapontà d’euj ëd përnis.
La Lus cioca ch’a sbat an sle rochere.
E la Vita ch’as ferma a na crosiera.
Come na statua ch’a frisson-a ’d lus.
Statua pagan-a con ’d sudor d’amel.
Sota un vel ëd rosà, veuje ’d carësse.
E ai fa sign al poeta d’ambrassela ...
Signal dël gal. L’ùltim chicchirichì.
Furnì l’é ’l bal dël di. L’é l’ambrunì.
Un ambrunì ’d montagne aquarelà.
Che a cangia la cascada d’un torent.
La cangia ant na colà ’d perle lusente.
Ant në s-ciuplì d’avije contra ’d véder.
Le vedrià istorià ’d na gesia antica.
*
E anfin ... La Neuit a pass garv ëd pantera.
La Neuit l’é vnuva con j’euj sercià d’òr.
Sò mantel brun arabëscà dë stèile.
Sultan-a con na mesalun-a an testa.
Viròle e anej ëd verm luisan sle man.
E mi guardava l’eva dla cascada.
Setà sël pont, an dondoland ij pé.
Rimirava ij cavej d’argent dla Lun-a.
Stiresse, viré, perdse ant la corent.
La Lun-a masca quacià s’un sapin.
Su l’eva bleuva pontinà ’d lumin.
Pantoflin-e orientaj d’ondin-e an dansa.
E ’l prà con n’erbo an mes, pastor ëd j’ombre.
Cobie ’d folèt dansavo ’d minuèt.
Set gnògno verd balavo la monfrin-a.
Svantand garlande e ruban niss al vent.
E ’l bòsch. E, antorn al bòsch, ëd pior ëd cit.
Ëd cit ëd fiòca, cit cit, a pioravo.
Na man nèira ai tirava për j’orije.
Orìe reusa dij cit, bianche dle cite ...
Andrinta al bòsch, ël mago a mangia ij cit.
*
E, d’amblé, ’l vol ëd lòdne d’òr dle stèile.
Tute le stèile a son volame ant j’euj.
Con un turbij, da ’nt j’euj, son vnume an cheur.
E an cel a j’é mach pì na stèila inmensa.
Stèila dël Nòrd ëd giassa splendrïenta.
E am fa sugné che son an Paradis.
Un Paradis profan. J’é Don Juan.
Na spà ’nt na man e na zartiera ant l’àutra.
Ti ’t ses mach pì na figurin-a d’aria.
Tò còrp, rifless ëd fiòca bagnà ’d lun-a.
Tò cheur, un rubin frèid sota la fiòca.
Ma ant l’ombra dle toe man it l’has mè cheur.
Le fortun-e d’amor as perdo ant l’ombra.
Parèj ’d jë slussi ch’as perdo ant la neuit.
Osel ch’a vija ’d neuit l’ha ’l cheur ferì.
Ma ’l cheur ferì l’é ’l sol ch’a sa canté.
Mach l’arsigneul an deul a l’é un poeta.
Quand canta sò sagrin, j’orleuri as fërmo.
So cant a fa pioré ’d làcrime d’ànima ...
*
Silensi ’d zora ij sinch golf ëd la stèila.
Silensi, mùsica gelà, ’d cristal.
E ’l seugn a splend. Ël seugn a splend. A splend!
Ant ël silensi, it sento bate ij sign.
Ij sign zaspà ’d pajëtte andiamantà.
Le toe parpèile ala ’d piumëtte azure.
Ij tò euj, doi smerald ant doe magnòlie.
Toe eujere, cope corme d’ombre e ’d lus.
Na reusa as dësbandiss an sla toa boca.
Cogià, con ij brass largh abandonà.
Ij tò brass son doi ri d’argent tra l’erba.
Eva, it ses, Eva eterna, fia dla Lus.
Ëd parpajòle as pòso an sle toe man.
S’j’onge dij dij, chërdendje ’d cite reuse.
Al còl it l’has në s-clin colié ’d basin.
Colié dont tuta perla a l’é una lacrima.
It leve. E l’aria at cangia an vàire forme.
L’erbo ’d tò còrp a res doi pom nuansà.
Color dël Paradis. Color dl’Infern.
An mes al tronch, n’anchërna, un cit ni d’ombra.
Coaross ravì, mè amor, vola ant col ni.
Ti ’t ses na tòrcia che ’t bruse ant mia neuit.
Ij brass, le man, doe fiame antorn a mi.
Un’Iside vela, ’t ses, l’Arsimaga.
Speujete ’l còrp për dëspojete l’anima!
L’avòri dla toa carn lusiss ëd lun-a.
Tò còrp a l’ha la soplëssa d’un vengh.
Im gropo a ti parèj dël ghi a la rol.
Parèj dël brassabòsch a la colòna.
Gòj ’d vagabond ch’a sent bruì na sors ...
*
Sël mont, un arsipress pugnala ’l cel.
Ël cel as deurb. Ël Paradis tramonta.
Agoniso le stèile ant ël mè cheur.
Le lòdne d’òr a nijo ant ël mè sangh.
Le stèile a l’alba a casco meusie meusie.
Come a casco d’otonn le feuje mòrte.
E s-ciàiro mach pì un ësbarlum dël seugn.
Toa ombra ’d seda azura su la sabia.
Toa ànima a l’é un grop ëd serp ch’a frijo.
Na toa làcrima am pèisa come ’l mar.
E sento fluvì ’l temp ant le mie ven-e ...
*
La Neuit a speta che l’alba as dësvìa.
Për basela an sla front e ofrije ’l mond.
Ant ël prà tut sëmnà ’d perle ’d rosà.
Na feja a gieuga con sò agnel dorà.
E un cit bërgé ai rimira con j’euj bleu.
Manton dël cit l’é un ginojin dl’agnel.
Còro ’d ferle, d’amson, d’osej lontan.
Òh, sparì, perdme, andé fin ch’a j’é ’d tèra!
Fongheme ant ël silensi biond dij gran.
Pioré, ’n s’j’euj dij bluet, mè pior uman ...
A s’àusso, ij brich, cantand canson vinòire.
Òh, le nòsse dla Neuit e dël Silensi!
Òh, le specc d’òr dël Silensi sbrisà!
Mè cheur-brasé spantiava spluve ’d vers.
E, adess, ant mi, j’é un arch-an-cel ëd sënner ...
*
Ma, për che viva e vija an sle mie seure.
Le binele Speransa e Poesìa.
Un vers m’argala ’l Sol dl’alba d’istà.
Un vers sislà su na lama dë spà.
1968
Sinfonìa d'una neuit d'otonn
Vers: univers fàit d’ondes bate d’ala.
Mè univèrs l’é ant në slussi ’d toe parpèile.
Slusiss ël cel dë smalt frèid dij tò euj.
Ombre d’ambra dle feuje d’òr d’otonn.
L’otonn: tò còrp con ’d nuanse d’istà.
Camossa inchiesta che ’t tëmme la fiòca.
Toa caviera l’é un gorgh ëd piume ’d róndole.
Duvèt-sovnir ëd róndole emigrà.
Na giòla, argent e viòla, an front at vòla.
(Sante e Diaulësse a l’han na giòla an front).
Òh, contra ’l mè, tò còrp, arch ëd nèrv tèis!
Toe man-ninfée ’d danseusa oriental.
Nò. Doi ventaj ëd flecie sfrandà ’nt l’ombra ...
Ant mè cheur, un nial càud d’oslin ch’a deurmo.
Cip-cip ëd baticheur, basin ch’a seugno.
Basin nen sfurniolà meuiro ant ël ni.
Fior e amor së sgiajisso a l’ambrunì ...
*
Niss, ël tramont dëspeuja la montagna.
Na stissa ’d pieuva am bat l’ora an sla man.
Ti ’t vas. Toa vesta rossa a l’é na lòsna.
It ses na fiama ch’a serca un brasé.
Ma ’t cale a val e ’t dëstisse ant la nebia ...
Le roj bruìsso ’d veuje ’d perle ’d ghi.
Ij sapin a sbërluso ’d giajèt verd.
Ij branch dij frasso a pioro stisse ’d pieuva.
Quat cit sota un paraqua an mes a un prà.
Ant j’euj dij cit a j’é ’d cavalin mat.
Ël vent a uca ’d si s-clin ëd violin.
(Un sìngher scarufà ch’a son-a e a vòla).
Un can a cor chërdend ëd ciapé ’l vent.
Erbo guerier ch’a svanto ’d lanse ’d feuje.
La neuit s’antrapa e a tomba ’d colp sle ròche …
*
Fnestre sarà. ’nluchì, ij véder tramolo.
Rame e such, tra ij brandé, ’s visco d’amor.
Le specc riflet na lòta ’d carn patice.
Rupie ’d mia front come ven-e ’d na feuja.
Feuja arbrusija ch’as tòrz an sla sënner.
Feuje anvlupà, scarpëtte ’d Sënnerela.
Ël feu s-ciupliss come në scop d’avije ...
Copa che ’t mosse ’d cociunilie rosse.
Che ’d vos ëd mòrt a comando ant mè sangh.
Oh, lasseme sugne la mòrta istà!
Gonfié ij muscoj për rompe le caden-e.
Le caden-e ’d rovej ch’am sagno ant l’anima.
Veuj l’istà, mare-amor dij mè faunèt!
Ij pomé an fior ch’a smio ’ngarlandà ’d reuse.
Ël bel color gialsant dlë spin-cervin.
Serp d’òr sbogià dal sol tra j’ombre ’d j’erbo.
Le piume dij paon ch’a smio ’d biscrome.
Gëmme ’d persi parèj ëd sen ëd cite.
Mimin angorgà ’d sangh ëd le cirese.
Al sol, fiëtte patice ’d teracheuita.
Cheusse, colòne dl’autar ëd l’Amor.
Còrp con le curve dle fiame e dle fior.
Garlande ’d fije, reu ’d dalie fiorije.
Fije dij cavej ross ch’anvisco l’aria.
Brun-e che, al pòst dël cheur, l’han l’Ass da Piche.
Bionde ’d làver a cheur e ’d plagi reusa.
Fumele d’ariss d’òr, piante ’d mimeusa ...
Bòsch inmens, sàive an feu ’d branch e dë smens.
Sij tulipan fovà, làver ëd reuse.
Fòle d’anvije, reuse dësbandije.
Turbij ëd lenghe e odor ëd carn ch’a bruso.
E mi, parèj d’un poènter, a l’avàit.
An s’j’arch dij sign, reso doi fianch ëd fiëtta.
Sutij gatij-bësbij ëd grij s’ij dij.
Ël vent mistral ch’a lustra j’olive.
Ël mar ch’a vest da spose le rochere.
Onde, cavale con ’d còme argentà.
Jalée, farfale ’d mar s’j’erbo ’d coràl ...
Deme l’istà ch’a rij, ch’a mòrd e a basa.
L’istà lionëssa, d’euj e ’d grinfe ’d brasa! ...
*
Ma a bat, la pieuva, arbat sò tamborn d’eva.
Sle cros ëd bòsch, ij veder colo ’d lacrime.
Sota la pàuta ò an cel, j’ànime a pioro?
Chi meuir ciama ij sò mòrt, da ràir ij viv.
Ël mond a nass, a viv, a meuir con noi.
M’anginojèissa ant l’ombra për preghé?
Lacrime ’d sira, an feu, d’avemarìe.
Ij mè òss: fus e brass drit d’un candlé ...
Nò. ’nt ël silensi, la tèra a sospira.
Nò. Deurb le fnestre e lassa intré le stèile!
*
Trombe d’arald, liri d’argent al vent.
Na matin ciàira come l’euj d’un àngel.
Bianche sbalàuce ’d nìvole ant ël cel.
Colombe càndie, splendriente, ’d sal.
Ël gal s’ancióca ’d most dla vigna dl’alba.
Dai camp lontan as sent a brogé ’l tòr.
L’alba ’d pais respira odor ’d pan càud ...
*
Ant mè cheur a tempesta tuti ij di.
Ma, ancheuj, n’alàuda am vòla drita an cheur.
J’é ’d neuit ch’im sento un vej ëd dosent ani.
Ma j’é ’d matin ch’im sento apen-a nà.
(Enté un gich neuv ant n’erbo ’d veja scòrsa?).
Na mama a fassa un cit con fasse ’d sol.
Cit cherubin con n’animucia ’d seda.
Bave ’d bigat, cavjin dorà dël cit.
Sen ëd mama: un vulcan ch’a beuj ëd làit ...
*
E tò còrp d’uve e ’d pom guernà ’nt la paja.
Toa boca ’d polpa e ’d gius ëd brigna rossa.
E, an toe ven-e, mè sangh: vin neuv ch’a mossa!
3 otóber 1960
Sinfonìa d'una neuit d'invèrn
Vers: verm ch’a sghijo vers l’eternità.
*
“L’automòbil sarà, càuda salëtta.
“Mi sola, ant l’ombra, slongà sij cussin.
“Fërma, ant la neuit ëd gel, sota un grand erbo.
“Mëssonavo, ij sò branch, brassà dë stèile.
“L’hai sentù ’d vorèj bin a l’erbo vej.
“L’erbo invernengh, patriarca dij brass largh.
“Sensa gëmme: euj ch’a pioro a primavera.
“Ij seugn slanghì dla Prima am fan paura.
“L’invern fà ancor marcé chi l’é già strach.
“Chi, come mi, l’ha sugnà tuti ij seugn.
“E a peul pì nen, a veul pì nen sugné ... ».
A më scriv an cissandme ’l cheur dë spin-e.
Toa man ch’a brusa ’d frev ël feuj ch’a sfiora.
Òh, nò! Siloëtta ’d lus. Mia bela sgnora.
Seur Crocifissa an sla cros dij tò brass.
Fija dla Santa ch’a meuir ëd nen meuire.
Insulta nen, bestëmia nen la vita.
(Un vel ëd lacrime ricamà d’òr).
Ti ’t ses un cel, seuli e turchin, d’otóber.
Tò invern l’ha ant cheur una reusa muscà.
Reusa ch’a splend ëd perlin-e ’d rosà.
It l’has j’euj frèid dël ciàir-perla dle lacrime.
Ma ’t ses fërma an sle seuje ’d doe stagion.
E doe faje boscaje at dan da man.
Faja dë stèmber dël sen corm ëd fruta.
Fajëtta ’d mars vestija ’d brin-a e d’ale.
Tra l’un-a e l’àutra, l’invern, pare vej.
Ma ti ’t danse an sla barba ’d pare invern.
Calandmontand doe rive con jë ski.
J’euj lustr ëd giassa, ma j’ariss al vent.
Mej che cilesta, toa ànima azura.
Ti, seure giovo dla faja dl’otonn.
Ti, seure granda ’d faja primavera.
Ti, seure mzan-a ’d doe faje boscaje.
Jlngulta nen. bèstemia nen la vita.
A j’é ’d tramont asse pì doss che j’albe.
Slontan-te nen ëd nans dë vnime aranda.
Basin nen dàit, a son sempre da cheuje.
Seugn ancor nen sugna, son nen perdù.
Lòn ch’a l’é nen, pudrà mai dine adiù ...
*
Mè invern. Erbo ampëssì con ’d talme ’d nebia.
Albe e tramont a làcrimo ’d magon.
Ël sol a l’ha na coron-a dë spin-e.
L’ha ’l soris dij malavi sensa sangh.
La lun-a a l’é la spàlia ombra dël sol.
Neuit e di: cobia ’d vej ch’as reso ’l brass.
Front dij vej, pere frèide ’d simiteri ...
Campan-e ’d lan-a. Fiòca su la pian-a.
Travers ai véder, bel perdse ant la nebia.
Mia tristëssa, organin sonà da un àngel.
La sèira a sfeuja ’d grisantem passì.
Ël feu më stira an facia un vel ëd fiama.
Tra col vel ross, na testa ’d mòrt a rij.
E ti t’ëm fisse da toe lontananse.
Con j’euj sensa lumin dle statue antiche.
Ti ’t ses na statua scurpija ant ël gel ...
Rever dël feu fan le carn trasparente.
Guardo mè sangh fluvì ’nt mie man a conca.
Mè sangh. Mie man. Na scuela ’d vin brulé.
Òh, seurbe mè sangh càud fin ch’ai në j’é!
Fin che mè cheur a crova ansugnachì.
Tënner e còti parèj d’un pipì ...
I peus pì nen pensé, ma ancor sugné.
*
Ciairor ëd lun-a, largh sudari ’d gel.
Quader pendù ’d na fnestra spaulà ’d sira.
Vaiven d’un’ombra forcuva ant doe ombre.
Na mama ancanta un cit come un serpent.
La ca a l’é nèira e a l’é ansërcià ’d mascheugn.
Cantaran-e e tënebre. Bal dle masche.
Strije con ’d teste ’d ran-a e j’euj ëd serp.
A guida ’l bal un boch vestì da Vësco.
Candlòt giassà, batòcc ëd ciòche mòrte.
A stisso ’d nòte ’d baudëtte lontan-e.
Un lagh gelà a schërzin-a. E a sifla ’l vent.
Ël lagh: na testa ’d mòrt ch’a bat ij dent.
Uco le masche e ’l cravon j’archbuton-a.
Uco le strije e 1 cravon ai va an gropa.
Un-a për un-a ’l cravon ai socrola.
Un-a për un-a ’l cravon jë scardassa.
Le masche e le strije a caval ’d na ramassa.
Fan daré al boch una gran procission ...
La Tèra a trambla. A j’é ’d colp ëd canon.
Dë slussi ’d guèra an sle sime dij mont.
La testa ’d mòrt l’ha na reusa an sla front.
Peui së spartiss, e, ant lë s-ciap, j’é na boca.
Gajòfa ’d diavo ch’a da ’d git ëd sangh.
Ël mond l’é ross, ross ëd sangh, ross ëd fiame.
Fiame ch’a mòrdo la scòrsa dël mond.
Arbombo ’d crij, fium ëd crij, dal profond.
Tron ëd vulcan, gorgh ëd sënner foà ...
Miliard dë statue ’d giassa. Ij mar, gelà.
La Tèra a s-ciata ant n’eclat ëd cristal.
Slubia an sle stèile. Armisteri infernal.
S-ciòp afr. Eblovì ’d nebia sideral.
L’univèrs l’é un turbij inmens ëd sal ...
Le strije bianche. ’l boch bianch. Bianch ël bal.
Bal-seportura ant la praja ’d na val.
E, mi, ’nt na cassia ’d giassa ... E a canta un gal.
*
Òm sensa amor seugna sterp e nen fior.
Seugn d’invern bruso ’l sangh e a gelo l’ànima.
Ël gel sbaluca e ’t peule nen sugné.
E ’t peule nen sugné gnun seugn d’amor ...
Veuj nen l’invern ch’a sgiajiss fin-a ij mòrt.
(Stàtue ’d cristal fanà dal fià dla tèra).
Ch’anrama ij véder fiosch ëd radis bianche.
Mach la rol a sorid ëd frèid boneur.
Rol, regin-a esilià, ancoronà ’d ghi.
Sovran-a rèida ant sò mantel d’armlin.
Veuj nen l’invern ch’at cissa ideje ’d mòrt ...
Quand a gena gené le toe gambëtte.
Pistand la fiòca, it piste un tapiss d’uje.
Për mi, veuj l’istà nua anvlupà ’d fiame.
Për ti, le faje otonn e primavera.
Veuj l’arch-an-cel bandà tra doe montagne.
E ti, sota, che ’t core an automòbil.
Al vent la giòia, viòla ’d toa caviera.
Na serp ëd lus ch’a svanta an sla toa front.
Vers ij mè brass duvert a l’orizont ...
*
Ma ’t ses na statua scurpija ant ël gel.
E ’l gel dij tò silensi am romp ël cheur.
1961
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 133
Gran bal masché dij seugn ëd carlevé
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
*
Stèile d’invèrn. Na tempesta ’d diamant.
Giroëtte ’d lus-lusentele ’d giajèt.
Laserte e grij con ëd mostace uman-e.
Baj dij seugn. Ombre ant un glòb ëd cristal.
Salada ’d reuse, ’d bejòimo e dë viòle.
Ël mond l’é corm ëd fòj s-ciodù ò da s-ciòde
Caval ’d na tigre, un peul pì nen calè.
Un sàut vers la vita, un sàut vers la mòrt.
Dansa, an s’un fil, na fija an caussamaja.
L’é sola: e fàita ’d doe seure binele.
Come se ’l fil la trincèissa an doe fije.
Vista da un fianch, a l’é ’l sìmbol dla Vita.
Vista da l’àutr, l’é ’l profil ëd la Mòrt.
As pensa a fià sospèis: «E s’a tombèissa?».
Un a pudrìa gieughessla a pila ò a cros.
Ma a va e a ven. Part Vita e a torna Mòrt ...
Sota, a s-ciupliss una lun-a ’d coriàndole.
Porincinela bastona dal Diavo.
Colombin-e e Arlichin, Giacomëtte e Giandoja
Sìnghërie ’d plagi ’d madreperla e ’d lun-a.
Sìngher con d’euj e ’d dentere ’d cotej.
Pisto j’uve ant na bonza e a nio ’nt sò sangr
Bonza dël mond. Bai dij seugn. Bal. Bal. Bal.
*
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
*
Cel color amatista, ’l fond dël mar.
Un’onda a bat ij sen contra a n’àutr’onda.
Tacà a la cova d’un delfin ëd lus.
Ch’a galòpa an s’un prà ’d bluet e ’d liri ...
Ël bardachin frangià d’una medusa.
’d zora un tròno ’d cuchije antortilià.
Principëssa Aya-Kutu-Sodeney.
La pì bela dël mond ch’a l’é mai nà.
Pèss sotmarin, sercià ’d lus, ij sò euj.
Sign garv e gàucc come ’d feujin-e ’d sàles.
A deurb e a sara le parpèile a mandola.
Come le buate quand ai drisso e ai cogio.
Na bochin-a bagnà ’d tuti ij basin.
Che ’d milion ëd moros ai mando an seugn.
Làver fronzì come da un pcit dësgust.
Dl’assagg d’un azinel d’uvëtta aserba.
Euj pien dle spluve ’d doe perle sfrisà.
Kimòno an dzabelié. Spale ’d farfale.
Doi piotin mnu, piotin da riverensa.
Fan biauté ij sochèt: doi pontèt fiorì,
Ànima ’d feu con na vos ëd cristal.
Na Butterfly ch’a l’ha nen mal al cheur.
Gorgh ëd verben-e a l’anvlupo ’d boneur ...
Ma, adess, vëdo mach pì na splùa ’nt la neuit.
Babi ancërmà dal cheur d’una violëtta.
*
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
*
Che ’d greuje ’d parassoj an riva al mar!
Reuse e gabian azur, rasse sparìe.
Bionde ’d cicin d’amel e ’d reuse tée.
Fomna, quand l’é busiarda, a l’é sincera.
Morose an seugn dan gnun-e delusion.
Na paticia andorà come na statua.
Sen e nasin volta ’nvers j’euj-giusmin ...
E seugno mia morosa Primavera.
Primavera ch’a ven, na fior tra ij dent.
Che am cala an brass con ël cheur visch an man.
Giù dal bianch dirigìbil d’una nìvola ...
A j’é chi nass con una fior an boca.
E a j’é chi meuir con una serp tra ij dent.
Mia ombra, vestìa ’d nèir, bordà d’argent.
*
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
*
Che ’d sità l’hai basà, che ’d fior pistà!
J’é ’d sità-fior che marierìa tra ’d lor.
Mi, bacialé, fior e sità marié.
Paris-violëtta e Turin-ciclamin.
Et de fil en aiguille et d’aiguille en fille.
Mi, Gran Sultan dle turin-parisin-e.
Hàrem tapissà ’d verd e ’d cussin ross.
Cussin gonfi parèj ’d panse d’annià.
Ti, cogià tra ij linseuj, come na fior.
Fior tra doi feuj d’una litra d’amor.
It deurme con la boca un pòch duverta.
Come se, an seugn, it diisse ancora O.
L’inissial ëd mè nòm. Doe C dël tò.
Doe C ch’as baso, e, unije, a formo un’Ò ...
Quand Amor sofia an sl’ùltima candèila.
Doi cheur as toco ant l’ombra e a visco un reu.
Slussi e tron fan dla neuit na tromba d’òr.
*
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
*
Sle preus borda con meselun-e ’d vimne.
Ant mè giardin, j’é d’euj bleu ch’as desvijo.
Ël gal dësvija al sol le reuse dl’alba.
Làver ëd fior son ëd boche an amor.
J’é ’d làver arvertià parèj ëd liri.
Ma ij tò doi làver ëd girànio viv!
Giàire, ant ël ri, fan ëd romor ëd perle.
Dë scale ’d nòte, òr e argent, ëd fontan-e.
L’ànima am canta al frisson d’una feuja.
L’aria as fronziss al sospir d’ògni veuja.
Aria e aqua, mi i-j sento come ’d mùsica.
Mùsica ancora nen spartìa ant son.
Mùsica a l’é ’l profum còti dle reuse.
Reuse dësvià pioro stisse ’d rosà.
Stisse ’d rosà son ëd làcrime frèide.
Fije an amor pioro ’d làcrime càude.
Ma, tòst piorà, son dë stisse ’d rosà ...
E mi më stërmo daré ij mè pecà.
Come un lajeul së stërma tra le pere.
(Che ’d lajeuj-smerald s’jë vlu dle giojere!).
*
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
*
Ij dij, pistij ëd liri, d’una faja.
Sfioro ij di bianch e nèir ëd la mia vita.
Come a sfioro ij tast bianch e nèir d’un piano.
Un piano ’d giassa an mes a un giassé alpin.
Gemiss al vent con ëd sangiut ësclin.
Arvocand l’agonìa ’d na nià ’d basin ...
Tuta reverìa, un’ala ’d folìa.
L’é come se parlèissa an fond al mar.
Le bole ’d mie paròle ai bèivo j’onde.
Ma un seugn a nija e un àutr seugn ven a gala.
E, al bal dij seugn, tut ël mond a sfarfala.
*
Seugn, parpajon antorn al lum dël cheur.
Për un ch’as në va an fum, tre taco ’l vòl.
Turin, gené 1962
Disegno di Johan Castberg ~ pag. 140
Granda balada 'd gala 'd Soa Maestà la Regin-a Catlin-a la Nacia
A Sandro Cassone
«OUVERTURE»
Còs-a son-ne coste pive con ëd nòte tant doleurie?
Basta mach che peusso vive fin-a al di ch’an toca meuire.
Còsa a veulne ’sti spessiari, costi médich bëccamòrt,
con soe pìlole për giari, soe ricete-passapòrt?
Còsa a veulne ij governant con soe taje da brigant?
E ij rimàire delirant con soe arie da morgant?
E ij profeta dë sventure ch’a v’anonsio ’l finimond
con j’euj ghercc, le mutrie scure e una vos da bass profond?
«MESSIEURS, A LA QUEUE!»
Da ’sta gent mantnive leugn, ch’a veul fotve con malissia.
Për podèj vive an letissia, chërde mach ai vòstri seugn.
S-ciòd e peui sùbit a croa, bela reusa ’d gioventù ...
Ancomensa ’l bal. Monsù, deve deuit, buteve an coa!
«MESSIEURS, CHERCHEZ VOTRE DAME ET DANSEZ!»
Bej galan, soasì le dame con n’inchin da moschetié.
Ambrasseje e peui dansé fin che l’àbie ij cheur an fiame.
Tut a nass, a monta, a cala e a spariss, ant l’univers.
Se a la fin iv treuve pers, randa a voi la Mòrt a bala.
«MESSIEURS, CHANGEZ DE DAME!»
Chila a dansa la pavan-a, la monfrin-a e la corenta.
Un a venta ch’as la senta ’d balé ansema a la Sovran-a.
La Regin-a ’d nòstra vita l’é la Màira dël nas nacc.
A l’é inùtil di «contacc!» e sfeujé la margarita.
«DAMES ET MESSIEURS, TOURNEZ!»
Chila an dòcia e chila an veul ... Quand a ven ël nòst moment,
a n’anvlupa ant sò linseul, la Regin-a sensa dent.
A n’anvlupa, an fa fé ij vir ’d na soa mata sarabanda.
Peui a manda un gran sospir e an fa ’ndé ’nt la tampa granda.
«DAMES ET MESSIEURS, DANSEZ LA RONDE!»
Ant la tampa dla vërmin-a ’noa ch’a a baio dësossà
rich e pòver, monie e fra, il rigodon dla Gran Catlin-a.
Chila an guarda e antant së scàuda con le spluve dij nòstr’òss.
Ten una faussija an fàuda e a la mòla an broa dël fòss.
«EXHIBITION DE LA DAME SEULE»
A la mòla për svantela vers ël cel come un drapò.
E a vai nen a die che ’d nò: chila a sija dla pì bela.
Chila a sija, a bala e a canta. A mësson-a e a rij contenta.
A l’ha gnente ch’a spaventa: l’é mach màira e un pòch crocanta.
«DAMES ET MESSIEURS, À VOTRE PLACE!»
Rësté pasi ’l di ch’a son-a l’ora veuida ’d tuti noi.
Tant, l’é inùtil tiré ij froj. Chila a intra da padron-a.
Sté tranquij, fé gnun-e lande. Taché nen a bate ij dent.
Stevne ciuto e indiferent. Mej se ‘v tifle e v’angarlande.
«LE CHOIX DE LA REINE»
Chila av pija përchè a-j piase, che sie giovo ò che sie vej.
Che sie ’d gògo ò ’d farinej, chila av basa e voi la base.
La Regin-a a l’ha soasive ’nt ël salon dël bal masché
doa ch’as rij për nen pioré, ’ndoa mi vivo e ’ndoa voi vive.
«GALÒP FINAL»
Chila an pija, an fa fé ij vir ’d na soa mata sarabanda.
Peui a manda un gran sospir e an fa ’ndé ’nt la tampa granda.
Ma se chila an veul, cambrada, arseivomla con onor
e baloma a l’argalada ’l gran galòp dël bonimor.
Val pì un’ora ’d gaudineta ’nt na giràndola ’d basin
che le ràngole e ij sagrin dij filòsof e ij poeta.
Alé, donca, fià a le pive! S-ciampairé j’ombre doleurie!
E an baland sërcoma ’d vive fina al di ch’an toca meuire.
1967
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 145
Pieuva an sle fàule
Sël lìber dle mie fàule a bat la pieuva
e a jë scancela tute le paròle.
Na vòlta, ant le vocaj vëdîa dë viòle,
ant una consonant na fiama bleuva.
Sentìa croché ’nt le sìlabe ’d ninsòle
e un nòm më sbalucava ’d na lus neuva ...
Staneuit, l’hai bel fé torna la mia preuva
i s-ciàiro mach pì ’d livie e ’d nebie fòle.
Dai feuj bagnà ch’a s’ancartòcio pian,
de scaraboj ëd sign, d’arabesch gris,
më stendo ’d ragna fiosche an sle parpèile.
Òh, quand a s-cioderan torna le stèile?
L’avràine mai pì, ant j’euj, ëd fìordalis? ...
Pieuv an sle fàule. E a nijo, ij seugn, dossman.
1960
Disegno di Eugenio Dragutescu ~ pag. 147
Ël gorgh
E peui as meuir: e tut l’é stàit për finta.
Crij dl’ànima e dla carn ... amor ... bataje ...
Frisson ëd pèss fluvèt passà ’nt le maje
’d na rèj che gnente a l’é restaje andrinta.
Làcrime d’onda e un cit lusor dë scaje.
E ’l gorgh slusiss d’euj fiss che a-j nijo drinta
e a vira, a vira: e, an fond, as vèd la grinta
giàuna dla Mòrt ant n’arbeuj d’èrbe giaje.
La Mòrt ch’a speta e che ni rij ni piora
përchè a sà d’essi un’ombra sota j’ombre
’d j’eve dl’eternità che a sghijo sombre.
Ch’a sghijo garghe, larghe, come j’ore
dla neuja eterna ’d Nòna Mòrt: an fond
al gorgh dij seugn e dij rifless dël mond.
1970
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 173
Disegno di Giuseppe Macrì ~ pag. 175