LUIGI ARMANDO OLIVERO
Rondò dle masche L'Alcyone, Roma, 1971
Ij faunèt Il Delfino, Roma, 1955
Articoli di Giovanni Delfino riguardanti Luigi Olivero pubblicati su giornali e riviste
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Seconda parte)
Le poesie di Luigi Armando Olivero (Terza parte)
Poesie di Luigi Olivero dedicate allo sport
Tra le carte del fondo Olivero, conservato al Comune di Villastellone, si trovano numerose poesie manoscritte, altre dattiloscritte ed alcune sia manoscritte che dattiloscritte. Molte presentano numerose correzioni, ripensamenti, cancellazioni e sostituzione di versi e di intere strofe.
Per fornire un esempio del modo di procedere nella composizione di Luigi Olivero, ho scelto la poesia Ël rodon (Cantada dël rodon) che è presente sia in versione manoscritta che dattiloscritta. Ambedue le versioni presentano numerose varianti.
Ho trascritto fedelmente la versione manoscritta con a fianco le varianti, poi, con lo stesso criterio, la versione dattiloscritta.
Infine la versione pubblicata.
për fé bogè, con toa fatiga greva,
la pera ch’a carcagna ‘l gran dl’amson.
Mi l’hai scota-te a gëmme d’ore antere, L’hai scota-te a gëmmì për d’ore antere,
gargoté con la scuma an mes ai dent,
ant le sèire paisan-e sensa vent:
quand j’era un cit con tante pen-e amere.
L’hai sentu-te tranfié sota la lun-a
quand che ‘l paìs a l’era njà ‘nt la seugn
e mach un crìj da na cassin-a, leugn,
ai forava ìl silensi sòt la lun-a. ai forava a la neuit la cofa brun-a.
Ti ‘t l’has cujì le làcrime dël cit Ti ‘t l’has cheujì le làcrime dël cit
malaviant ëd romantica tristëssa :
t’has ciusiona-je – come un vej a mëssa - t’has ciusiona-je – con una carëssa –
ëd tò consej a còl fabiòch d’un cit. i tò consej che ant cheur guèrno scrit.
L’hai amparà da ti ch’a bsògna tnisse
gropà a l’assal ëd fer dël nòst travaj
se ‘t veule vince: e nen lasselo, mai, se ‘t veule vince: e non lasselo, mai,
për gnun-e gòj al mond, për gnun caprisse.
Sòma nà tuti doi con l’istes fin:
ti ‘t vire për fé meule i sach ëd gran
e mi travajo për vagneme ‘l pan. e mi viro ìl mond për guadagneme ‘l pan.
La vita a l’é la pera ‘d nòst mulin.
A l’è inùtil sugné ‘l nòst seugn pi bel
ëd fé vnì j’angei biond su costa tèra:
la vita an dis che ‘l seugn a l’è nen vera
che j’angei, forse, a esisto gnanca an cel.
~
Ti ‘t ses pràtich dël mond, ò vej rodon,
e quand che ‘t dise pian che al dì d’ancheuj e quand che ‘t dise che la tèra a gira
l’è mei perde l’onor che ‘l portafeuj ma che la civiltà smìa ch’a dësgira,
të scoto con sagrin ma it dagh rasòn.
Mi l’hai vist tante gent e tante tere,
l’hai volà su ‘nt ël cel e passà i mar, l’hai volà sle montagne e passà i mar,
ma (viagiànd da ligera ò an sleeping-car)
l’hai mach sentù ‘d bëstëmie e ‘d vos ëd guere.
Daspertut andoa l’òm a s’è angringiasse Dal dì che doe frontierea son marcasse,
la pas a l’ha perdù so bel soris
e ‘l cel l’ha vist l’odio’d doi nemis e ‘l cel l’ha vist la ràbia’d doi nemis
mòrde la gent e anvelené le rasse…
T’arcordes-to ‘d me nòno ch’am contava
che al mond a j’è certi sassin da strà
ch’a robo i pito e a mangio le masnà?
Mi soridja e nòno am carëssava.
Ma l’hai peui incontra-je, sti sassin,
ch’a l’han robame ‘l me tesor pi bel
e a l’han cissame ant cheur ël sò cotel
massand ël cit ch’a chërdia mach al bin.
~
ant l’alba dla mia vita, arlong al Taj,
spet-me seren, ché un dì ritornerai
a sporzme da ‘n sla pianca për dëscore.
A l’è motobin mej vive sta vita
pistand le buse frësche ‘d nòst paìs
e campand la tristèssa ant i mojis
për ch’as la mangio i babe an mes dla nita.
A l’è motobin mei un cheur paisan
nà tra jë stèrp, con le giarëtte ‘d tèra,
che còsta umanità ch’a veul la guera
e a sforna ‘d bombe coma ghërse ‘d pan…
Óh, las-me un po’ sfoghé, me vej cambrada,
las-me che ‘t disa tut ël me maleur.
L’hai traondù ‘nt la vita tant ë-scheur
ch’a l’é un confòrt pudei-lo dì a ‘n cambrada.
Me vej rodon che ‘t fas viré ‘l mulin,
arcord-me. E spet-me. It tornerai davsin!
1929
Versione dattiloscritta Correzioni a mano
Mi ‘t veuj bin, ò rusnent e vej rodon
che ‘t vire pase ai pé dël sàut ëd l’eva che ‘t vire meusi ai pé dël sàut ëd l’eva
për fe bogé, con toa fatiga greva,
la pera ch’a carcagna ‘l gran dl’amson.
Mi l’hai scota-te a gëmme d’ore antere,
gargoté con la scuma an mes ai dent,
ant le seire paisan-e sensa vent
quand j’era un cit con tante pen-e amere.
L’hai sentite tranfié sota la lun-a
quand che ‘l paìs a l’era njà ‘nt la seugn
e mach un crìj da na cassin-a, leugn, ‘l crij d’un can da na cassin-a, leugn,
a forava ‘l silensi sòt la lun-a. a blamblava ‘nt la neuit anlagà ‘d lun-a.
Ti ‘t l’has cujì le lacrime del cit
malaviant ëd romantica tristëssa
e i sospir dël fiolin per na carëssa:
për doi basin pontù parej d’ujìt. t’ l’has vist l’òm a vnì sù davsin al cit.
Ant j’eve neire frissonant ‘d …ame
bianche e rosse di ragg dla lun-a pien-a
t’has durbime toa dura ànima an pen-a (Strofa aggiunta autografa a fianco)
e … ant la neuit it l’has parlame.
L’hai amparà da ti ch’a bsògna tnisse
gropà a l’assal ëd fer dël nòst travai
sensa fé fiusa dla fortun-a e mai
stormé la ment al vòle di caprisse.
Sóma nà tuti doi con l’istes fin:
ti ‘t vire ant l’eva për fé meule ‘l gran,
mi viro ‘l mond për guadagneme ‘l pan.
La vita a l’è la pera ‘d nòst mulin.
A l’è inùtil sugné ‘l nòst seugn pi bel
ëd fé vnì j’angej biond su cósta tera:
la vita an dis che ‘l seugn a l’è nen vera, (Scritto a mano: togliere.
che j’angej, forse, a esisto gnanca an cel… Riferito a tutta la strofa)
La vita an dis che i seugn ëd noi poeta
son parèj dle preghiere di cineis
che, dai mulin a vent, an feuj dësteis (Scritto a mano: togliere.
s’àusso al cel për casché ‘nt la pàuta infeta. Riferito a tutta la strofa)
#
Ti ‘t ses pràtich dël mond, ò vej rodon,
e quand che ‘t dise che la Tera a gira
ma che la Civiltà smìa ch’a dësgira, (Scritto a mano: togliere.
të scoto con sagrin ma it dagh rason. Riferito a tutta la strofa)
Mi l’hai vist tante gent e tante tere,
l’hai volà su ‘nt ël cel e passà i mar,
ma (viagiand da ligera ò an sleeping-car)
l’hai mach sentù ‘d bëstëmie e ‘d vos ëd guere.
Da quand che le frontiere a son slargasse Da quand che le frontiere a son marcasse
la pas a l’ha perdù sò bel soris
e ‘l cel a l’ha vist l’odio di nemis
mòrde la gent e anvelené le rasse;
da quand che ‘l fer dla msòira e dël martel
l’è stait fondù për j’arme dla conquista
la vita a l’é dventà sempre pi trista
e la polenta a manca an sël fornel;
e ti ‘t vire, ò rodon, sempre pi meuse
e la ruso a së slarga tra i tò dent: e la ruso a s’angringia tra i tò dent:
fin-a al dì che ‘t fërmras e che la gent
l’avrà pi nen d’ farin-a d’andé a cheuse.
Ant col dì ‘d fam velà ‘d desolassion
Roma a dominerà mond e paìs!
E ‘l pòpol mangerà ‘d mitragliatris (Strofa cancellata)
e ‘d bele miche ‘d pòver da canon.
Còl dì, rodon, ch’a ven-a mai al mond!
Ma, s’a vnèissa, i tò dent a serviran
a mastié le servele di tiran: (Strofa cancellata)
e ‘t beivras ant un gorgh ëd sangh profond…
#
ant l’alba dla mia vita, arlong al Taj,
spet-me seren: ché un dì ritornerai
a spòrz-me da ‘n sla pianca për dëscore.
A l’è motobin mei vive da sol
a l’anvàl ëd doe rive tra j’urtije
guardand passé, tra j’arbre a le gasije,
na testa bionda come un girasol.
A l’è motobin mei vive sta vita
pistand le buse frësche ‘d nòst paìs
e campand la tristëssa ant i mojìs
për ch’as la mangio i babe an mes dla nita.
A l’è motobin mei un cheur paisan
nà tra jë stèrp, con le giarëtte ‘d tera,
che còsta umanità ch’a veul la guera
e a sforna ‘d bombe come ghërse ‘d pan…
#
Oh, las-me un po’ sfoghé, me vej cambrada,
las-me che ‘t disa tut ël me maleur.
L’hai traundù ‘nt la vita tant ë-scheur (Scritto a mano : da togliere
ch’a l’é un confòrt pudei-lo di’ a ‘n cambrada. anche questa)
Me vej rodon che ‘t fas viré ‘l mulin,
arcord-me. E spet-me. It tornerai davsin!
Vilastlon, invern 1933
È riportata, con la relativa traduzione, tra le poesie dedicate a Villastellone. Qui sotto il relativo link:
Encantadora: due versioni di una poesia nata nel 1938
Nel Fondo Olivero di Villastellone, esiste il dattiloscritto di Encantadora, datato V toreada nacional, 1939. Consiste di 64 versi suddivisi in 10 strofe. Olivero rimaneggia Encantadora e la invia a Camillo Brero sul finire del 1991 per la pubblicazione sull’Armanach Piemontèis del 1992. Questa seconda versione contiene ben 139 versi suddivisi in 19 strofe con la data Granada, 1938. Do qui di seguito la versione originale del Fondo Olivero rispettandone scrupolosamente la grafia e l’accentazione. Se consideriamo esatto il numero delle notti vissute, a quel giorno, da Olivero, undicimiladuecentossessantatre, la poesia dovrebbe essere stata composta nella notte tra il quattro e il cinque settembre del 1939, giorno più, giorno meno, differenziandosi dalla data del 1938 segnalata in calce all’edizione del 1992.
Encantadora
V toreada nacionàl, 1939
Undes mila dosent e sessantatré neuit ëd mia vita .
Ma costa neuit l'é, fra tute, la pi còtia e pi bela:
mai al mond a l'ha avù, nì a l'avrà, na sorela.
Mesaneuit profumà
d'erbëtte cresporine,
ëd piantin-e
ëd resedà
e ‘d fior dël portugal.
Andalusa ‘d pel brun-a vlutà
con la caviera neira sbardlà
tra le pieghe dël sal
siviglian ricamà
d’aragn a fij d’argent e ‘d brodarie
ch’a slargo ‘d fantasie
ëd reuse d’òr, ëd pèss ross e ‘d cuchije…
Testa brun-a dë Spagna,
la mia man at saluta e mè cheur at compagna.
Con le frange dël sal
toa caviera a s’anvlupa,
as dëslupa,
as confond
al respir largh dël mond
ch’at frisson-a sle carn con ël vent scirocàl.
Sota la gran luminaria dël cel,
dë d’zora ‘l prà ‘d lusentele dël mar,
ti ‘t bërluse d’anei, ëd sercèt, ëd rubin,
ëd midaje e d’orcin
di rifless pi bizar:
di rifless ch’a së sposo ai lusor dla toa pel,
ò regin-a dël cel.
°°°°°
Nosgnor,
an paradis tra le fior,
për carëssé la toa pel
a l’ha fàit përzoné l’arcancel
ancheuj.
A l’ha filtralo ant na granda burnìa d’amel
(dl’amel
ch’a l’ha spërmù dal girasol
vermeil dël sol).
Peui
a l’ha colà,
pian,
con le soe man,
ël làit
trasparent
dël tramont.
E a l’ha fàit
n’unguent
còti, lusent,
për carëssete la front
dòp ël tramont.
Nosgnor,
an paradis tra le fior.
Ancheuj.
°°°°°
E adess i me eui
a bèivo tute le stèile
ch’a luso d’antorn a toe brun-e parpèile:
toe parpèile ch’am filtro la gòi ant ël cheur.
Neuit dë Spagna, d’vitòria, d’anciarm, ëd boneur.
°°°°°
Neuit ùnica mia.
Orient ëd nostalgia.
Poesia
immensa ëd Spagna.
La mia man at saluta e me cheur at compagna.
Ecco ora la versione pubblicata sull'Armanach piemontèis del 1992, accompagnata da queste parole di Olivero:
Carissimo Brero, eccoti la recuperata inédita cantata granadina di oltre mezzo secolo fa. E si sente. Ma l'ho ritoccata pochissimo, anzi niente, per non levarle quella pàtina di pezzo d'antiquariato che, mi pare, le dona: anche come documento stilìstico. Del resto, col passar del tempo, tutto ritorna...
Brero chiosa:
Coma l'é vera! Ma 'l bela resta bel! E cost inédit d'Olivero bin a figura ant la garlanda pressiosa 'd soa euvra poética.
Le frasi, tratte dalla lettera di accompagnamento della poesia a Camillo Brero, mi risultano le ultime pubblicate, in vita, di Luigi Olivero.
Encantadora
Óndes mila dosent e sessantatrè neuit ëd mia vita.
Ma costa neuit l'é, tra tute, la pì còtia e pì bela.
Mai al mond a l'ha avù, nì a l'avrà, na sorela.
Mesaneuit profumà
d'erbëtte crësporin-e,
piantin-e 'd resedà
e 'd fior dël portugal.
Andalusa superba 'd pel brun-a vlutà,
con la testa arleva
che a fluviss na caviera sbardlà
tra le pieghe cileste dël sial sivijan:
avisch ëd brodarìe
'd tèile d'aragn d'argent e 'd fantasìe
'd reuse rosse, 'd pess d'òr e 'd cuchije...
O Regin-a dë Spagna,
le mie man at saluto e mè cheur at compagna.
A le pieghe e a le frange dël sial,
toa caviera a s'anvlupa,
as dësvlupa,
a së slarga
e as confond,
ai respir dij rosé 'd tut ël mond
che at carësso le carn con ël vent sirocàl.
Sota la gran luminària dël cel,
dë 'd zora ij prà 'd lusentele dël mar,
të sbërluse 'd novlin.
ëd sercèt ëd rubin
ëd midaje e d'orcin
dij rifless pì bisar;
dij rifless ch'a së sposo ai lusor dla toa pel,
o Regin-a dël cel.
*
O Regin-a dël cel che Nosgnor,
anginojà an Paradis an s'na nìvola 'd fior,
ancheuj
l'ha sugnà, tut për ti,
un seugn d'amor.
Nosgnor a l'ha comandà ch'a volèisso,
ant ij fij e ij tërliss ëd set lus bariolà,
bandà
sul tlé dl'arcansiel,
tute le róndole svice tëssiòire dël cel.
Tute le róndole svice tëssiòire dël cel,
con le navëtte dij bèch ëd quarz liss e pontù,
l'han filà, l'han tëssù,
l'han bordate
e brodate
col largh vel ëd vent
ëd sèt lus trasparent
ch'a l'é volate leger an sla front.
Ch'a l'é volate leger an sla front
quand che, an glòria 'd Nosgnor, 't l'has viscà
le prime filonghere
'd candèile argentà,
le prime giòle dë stèile
consacrà
dël tramont:
su l'autàr andorà
dl'orisont...
Nosgnor
anginojà an Paradis an s'na nìvola 'd fior,
ancheuj
l'ha fàit tësse, për ti, col miraco 'd sò amor:
cola coefa che an front
të s-ciupliss dë splendor.
*
E, adess, ij mè euj
a specio ij rever
dle mijara 'd mijard ëd mirìfiche stèile
ch'anvisca 'd ragg d'òr le toe brun-e parpèile.
Toe parpèile ch'am filtro la gòj ant ël cheur,
neuit dë Spagna eclatanta d'anciarm e 'd boneur.
Neuit ùnica mia.
Orient ëd nostalgìa,
poesìa
ebloissanta dë Spagna!
Da ti, mè destin më slontan-a,
ma 'l mè cheur at compagna.
*
Mia man,
svantajand, frissonand, at saluto
parèj ëd le ale vërvëlle
dle colombe 'd montagna
ch'a reso, trames ai sò bèch bin samblà,
un ë-scianchèt ëd ramulive:
për nonsié al mond la fin
ëd tuti ij Diluvi.
Ëd tuti ji Diluvi 'd nossent sangh uman
che dai sécoj dij sécoj la Tèra
(ch'a rima satanicament con Guèra)
a l'ha vërsà e vërsa 'nt l'Univèrs...
O dosseur infinìa
ëd cost firmament
inmensament viv splendrient
dl'España encantadora!
Tò firmament
andoa la Lun-a al colm a s'andòra
dl'òr
afoà
dij grand euj ëd feu
dij tòr
dle toe corridas reales
e djë slussi dle uman-e passion dij rosé
dij tò alcazares
mòr!
O Encantadora
dl'etèrna gioventù dl'ànima mia
che at vija
e at vijerà
ant ij sò etern seugn sugnà 'd poesìa.
*
Doman, an vòl, artornanda
a carëssé con j'euj
le mie bianche colombe 'd montagna,
it lauderai con lor
e ansema cheujeroma an tò onor
dë stèile alpin-e.
Tante stèile alpin-e
da podèj antërsì na granda stèila.
Na stèila che 'l Mont Bianch
at manderà,
sostnùa da j'ale sfrandà
dij sò vent,
fin-a a tò miracolos firmament.
At manderà sola stèila
ëd fior piemontèise
an sospirand con mi
quand che la neuit ëd tò cel
a seugna d'esse lë specc dël Paradis.
Ma, sugnand, la neuit a podrà mai s-ciairé
che a l'é tut l'Univèrs ch'a s'andòra:
sbalucà da l'arciam agherdoss dla toa lus,
dal morbin misterios, dal profum delissios
da Sultan-a d'un hàrem maravijos
dla toa fàula oriental.
L'anciarm agherdoss ëd ti
dont tut lòn che 't guarde as colora
'd fior e d'amor.
E a sorid e a s'andòra.
O Sovran-a dij cheur:
o
Encantadora!
Granada, 1938
Un'altra poesia di cui abbiamo due versioni è Bòsch d'avrilanda. La prima stesura è manoscritta autografa e proviene da un quadernetto oggi in proprietà privata. La seconda è stata pubblicata sulla rivista fondata da Olivero Il Cavour, Anno I N° 2 del 1968. La data qui riportata è il 1929. Nel quadernetto non è riportata alcuna data ma, sicuramente, la stesura è di molto precedente all'edizione a stampa.
Le due edizioni sono riprodotte qui sotto raffrontate, a sinistra l'edizione a stampa, a destra le varianti da quella manoscritta.
Riproduco anche, qui sotto, una pagina manoscritta.
Bòsch d’avrilanda (Versione definitiva a confronto con la prima)
QUAND che ‘s përdoma sot j’arcade vërde …ch’is…
dël bosch e j’èrbo ‘d tuta sòrt nostran-a …tute … nostran-e
as paro ‘d nans a noi come ‘d colòne drisso dnans…
drite ò torzûe ch’a rezo un cel ëd feuje scurpije chi a sosten-o…
travërsà ‘d ragg ëd sol – parej dla vòlta (un cel ëd feuje vantolà da l’aria
d’un dòm pagan cëfì ‘d silensi fiosch – ch’a lassa tramolé ‘d filure bionde
bagnà ‘d sol e d’azur, come dai veder
. dle catedrai còfije ‘d silensi creus)
antlora it vëdo, ò mia cambrada uman-a,
cangete ant una forma ‘d rame e d’èrbe …‘d bòsch e d’erbe.
*
Tò bust dë stàtua viva as cheurb ëd fior. Tut ël tò còrp a l’è un coron ëd fior.
*
Ij tò cavèj son d’èrba crësporin-a.
An sla toa fàcia a s’ampòrpro doe reuse, I pomin dla toa facia a son doe reuse,
doe rosin-e tramà ‘d bon sangh paisan. …fanà ‘d sangh caod.
Sota le frange arcinà dle parpèile Sota i volèt frangià dle toe parpèile
at fiorisso doe viarbre matinere a fiorisso
che ant soe copëtte a l’han doe cociunìlie: che a saro ant ël so creus doe cuciunilie:
doe bòje dla Madòna bëgeujà doe cuciunilie ‘d greuje giaulà
ch’a sbogio le piotin-e përzonere ch’a bogio…
ant doe gòje ‘d rozà color bluessiel. ant ël licor d’una rozà bluessiel.
J’orije a son doe ciochëtte irizà …doe fior carnose e vive
ch’a frisson-o al pi fièivol bësbij d’ària ch’a bochijo, tra le lësche e i cravaion,
ma ch’a san reze d’orcin ëd cirese. e a stan a gala an s’j’eve dle pëschere.
La toa boca a l’è un cheur ëd ciclamin La boca a l’è un garòfo ross, trincià
ch’a bat s’un cit rosari ‘d chich d’avòri da në sluss ëd soris, ch’a mostra ‘l bianch
splendrient di tò dent: chichin d’avòr
(e mi sai la freschëssa ‘d col avòri
e mi sai la ponture ‘d coi dentin …coi chichin
ch’a s-cianco j’azinej dij mè basin!). ch’a mordo i asinei di …
*
It ses tuta antërsija ‘d brombo e ‘d feuje. Tut ël tò còrp l’è antërsì ‘d broncc e ‘d fior.
*
Livo e capreuz as lijo ai branch ëd vèrna El ciucialait as gropa ai…
dij tò brass bin turnì. Sota le sìzie
dle spale arionde profumà ‘d tiliò
it l’has doi nì ‘d trïus biond come l’òr a j’è do…
che doi ciaucìn ë-mnù con sò becucio che ‘d cichcich matiné con so becucio
l’han portà lì për soe covà d’amor. a l’han portà për soe covà d’amor.
Ij pom codògn dël sen mostro la tinta I pom codògn dël sen drisso i picòj
càuda-reusa-venà dla fruta al sol ch’a stiro d’ombre cotie su na pleuja
lusenta di rifless vermeil del sol
(la fruta che, strompà da so picól, ----------------------------------------------
fa tanta gòj pianteje ij dent andrinta!) ----------------------------------------------
e vèrs mia boca a spompo corm ëd gius: e ch’a stërma na polpa meujà ‘d gius:
ël gius dla vita për la pianta uman-a
che un dì ‘t faras gëmmé da toe radis. che un di t’anleveras da toe radis.
(E mi vëdrai, un dì, slampé col gius!)
El bion seuli ‘d tò còrp a l’ha una curva Ël bion viv ëd tò còrp a l’ha na curva
e an mez a cola curva ai fonga un beucc: pen-a modlà su l’onda d’un respir
e an sima a cola curva ai fonga un beucc:
un tamparòt lassà da un brojon sèch un tamparòt dont në scherieul foricc
che ‘l vent l’ha dëstacaje da la scòrza l’ha tarandà la scòrsa dla toa carn
për fe vintré na nos ch’a l’ha robaje
a n’autra pianta ch’a pendia su ti :
e che an cascand a l’ha marcà la conca ma la nos l’è cascà lassand la conca
‘d soa cita impront an mez a tò bel còrp. ëd la soa forma an mes a tò bel còrp.
*
Toa stàtua ant un’anveuja ‘d mus-cc e alborn. ----------------------------------------------
*
Tò còrp ch’a sghija sui doi fianch arcà, …sleuja su…
samblà su le tenës-ce dij tò ren: …la tënes-cia di…
e a së spartiss (miraco dl’èrbo uman !) e as divid – ò miraco dl’erbo uman! -
an doe piantin-e seure entà ‘n sël troch: an doe piante bësson-e entà su un tronch. :
an doe arbrëtte arvìscole, brunije, Ant doe piantin-e arvìscole brunije
che, da lë s-ciàp orbros tra le doe naje, …bujent tra le doe…
arcalo soa torniura – da le cheusse …turniura, giù dle cheusse
slisse ai ginoj – con un armus-cc ëd ven-e fin-a ai ginoi, ant un armusc-c ëd ven-e,
con un anvlup ëd mùscoj singià ‘d nèrv ant un anvlup ëd …
ch’a stiro e ch’a dësgiro la soa fòrsa
giù fin-a a le cavije dësneudà
e ai pé ch’a s-ciòdo ij cornalin ëd j’onge. e ai pé ch’a bogio …
*
Smens d’ògni mèrsa a bolìco an tò sangh. ------------------------------------------------------
*
Ma le man, le toe man tëbbie ‘d ciàirdlun-a, …fanà ‘d…
ch’a san filé ij zanzij dle parpajòle trapassà dai zanzij dle parpajole
quand a calo a fronzì j’eve adasiante! Quand ch’a gieugo a fronzì j’eve dasiante
A son doi rapolin ëd lilà an fior Le toe man, trasparente ‘d lus e fior,
ch’am gilanto an sla front ij seugn d’amor : ch’a l’han filà ‘l me pi bel seugn d’amor!
con ij so dii inchiet che ant l’ombra a smijo
des ciochin ëd giusmin ch’a danso al vent A son doi liri ch’a frisson-o al vent
e am vèrso ant j’euj n’azur ëd sentiment e am verso an s’j’eui na pieuva ‘d sentiment.
*
Tut pontin ëd toa pel l’è un gran ëd blëssa. --------------------------------------------------------
*
Ti ‘t ses un suportin ëd maravìe …maravija
boscaireule, un blason ëd poesìa boscaireula, un bochèt ëd maravija
nostran-a vërgantà ‘d gòi inossenta. .paisan-a…
E ‘t parle e ‘t rije con le vos dël bòsch. E it parle e ‘t rije con le vos di bòsch..
E t’argale a mè cheur – ‘d fàun esilià
ant cost mond ëd cimàn, d’assel e ‘d ràbia – ant un mond ëd …
le fatësse arpozante dla natura. le fatësse arpozante dla natura!
Respira tò respir mia vita antera. -----------------------------------------------.
Con ti a passo l’amor, la primavera. ------------------------------------------------.
Tuta pianà che ‘t lasse an sël teren, ------------------------------------------------
tuta baucia che ‘t frize con ij bót, -------------------------------------------------
tuta fèrla scostà da una toa man, -------------------------------------------------
të slarghe un univèrs d’ale e ‘d frisson. -------------------------------------------------
Sota ij tërlin ëd le fèils gialdolin-e …le vërrele teise
ij gich dël tìmid a tramolo ‘d veuje i gich dël tìmid a tramolo pian
tant che ij rovèj a tormento le gìdole mentre ‘l rovei tormenta ‘l resedà.
e brassabòsch, pamplin e coriolon -------------------------------------------------
glisso an sle sìnghrie, an s’j’ìves, an s’j’urtmìlie. --------------------------------------------------
Ij trëbbi as chin-o a gatié le riondele. .Ël trëbbi as chin-a …
E ij narsis a bëschisso le giassinte. tant che ‘l capruz a bëschis le giassinte:
E ij nughèt a sospiro an sle violëtte… e i nughét a sospiro sle violëtte;
e ‘l vraro a pista ‘l unìm per monté al cel.
*
Anvîe dle piante. Anvîe dle creature. ---------------------------------------------------
*
Su cost paradis vèrd zaspà ‘d color Ant un angorgh zaspà ‘d verd silensios
ch’a fermento e as carësso, as mës-cio e a sghijo ch’a guata tut ël bosch mol d’avrilanda
- come ondoland sul fond d’un mar seren - parèi dl’onda d’un mar vorzin e pasi
anorfantì ‘nt un seugn ciàir dë smerald - anurfantì ant un …
regna ‘l silensi dël prim dì dla tèra. ----------------------------------------------
E ant cost silensi ovatà d’armonìe -----------------------------------------------
misterïose e ‘d fià d’èrbe odorose -----------------------------------------------
ch’a coata tut ël bosch mòl d’avrilanda, ------------------------------------------------
a casca avsin a ti una cocolin-a …na cocolin-a
giù da un pin anspinà d’agùce scure. …frastornà d’aguce…
*
Come mia boca a casca an sla toa boca … an sla…
arzenta e corma dla virtù paisan-a
ch’am gropa ‘l cheur a la toa carn uman-a.
1929 Il Cavour I, 2, 1968
Presento qui quattro versioni della poesia Piemont.
Le prime due provengono da uno stesso foglio dattiloscritto conservato presso l'AssOlivero di Villastellone e non presentano alcuna data.
Le due versioni si differenziano per i differenti versi di Cesare Balbo che introducono la poesia; quindi per alcune lievi varianti all'ultimo verso della seconda quartina e all'ultimo verso della seconda terzina. Inoltre qualche lieve differenza grafica.
La terza versione è pubblicata a stampa sul N° 1 della rivista romana di Olivero Ël Tòr del 14 luglio del 1945. Si differenzia dalla seconda versione per poche varianti grafiche. Non è segnalata data alcuna.
L'ultima, e definitiva versione è quella tratta da Romanzìe, l'antologia oliveriana pubblicata nel 1983 dalla Ca dë Studi Piemontèis di Torino. Qui è segnalato il luogo di composizione e la data: Mont Bianch, 1925.
Questa versione è nettamente rimaneggiata e parecchio differente da quella di quasi quarant'anni prima.
Prima versione dattiloscritta autografa conservata presso l'AssOlivero di Villastellone.
Piemont
Ò Piemont, ò pais dont j'eu vivù.
I pi bei ani 'd mia pi bela età,
com t'ëm smìe bel, dapeui ch'i n'eu vir.
e vist d'aitri sgairand mia gioventù.
CESARE BALBO
Piemont! Piemont! I crijo con la fòrsa
ëd tut me sangh e 'd tuta la mia vos.
Contra tuti i vërgnàch e j'ambissios
tò nòm lo saro ant cheur come ant na mòrsa.
E 'l tò parlé da mas-c, Piemont glorios,
ël tò parlé sislà 'd paròle crùe,
l'é come un arch batì 'd pere pontùe
gravà 'nt ël me servel giovo e sbëfios:
un arch che për ë-sfond a l'ha 'l tò cel
Piemont, ch'a cheurb le toe montagne a pich,
i tò bei camp laurà dal pian ai brich.
E 'l pensé ch'a lus drinta me servel,
Piemont, l'é 'd l'istes fer che ant le toe tère
a scarsa j'òss nemis ëd le toe guère.
Seconda versione autografa, dattiloscritta sullo stesso foglio conservato presso l'AssOlivero di Villastellone che riporta le correzioni a matita fatte sulla versione originale e la nuova introduzione di Cesare Balbo che ritornerà nelle successive stesure..
Piemont
Ò Piemont, ò paìs di montagnar,
Paìs d'òmini dur e tut d'un tòch,
Ma àut, ma frem, ma fòrt, com i to ròch,
Ma militar!
CESARE BALBO
Piemont! Piemont! I crijo con la fòrsa
ëd tut me sangh e 'd tuta la mia vos.
Contra tuti i vërgnàch e j'ambissios
tò nòm lo saro ant cheur come ant na mòrsa.
E 'l tò parlé da mas-c, Piemont glorios,
ël tò parlé sislà 'd paròle crùe,
l'é come un arch batì 'd pere pontùe
d'antorn a me servel giovo e sbëfios:
un arch che për ë-sfond a l'ha 'l tò cel
Piemont, ch'a cheurb le toe montagne a pich,
i tò bei camp laurà dal pian ai brich.
E 'l pensé ch'a lus drinta me servel,
Piemont, l'é 'd l'istes fer che ant le toe tère
a squarsa j'òss nemis ëd le toe guère.
Versione pubblicata su Ël Tòr N° 1 del 14 luglio del 1945.
Piemont
Ò Piemont, ò paìs dij montagnar,
Paìs d'òmini dur e tut d'un tòch,
Ma àut, ma frem, ma fòrt, com ij to ròch,
Ma militar!
CESARE BALBO
Piemont! Piemont! I crijo con la fòrsa
ëd tut mè sangh e 'd tuta la mia vos.
Contra tuti ij vërgnàch e j'ambissios
tò nòm lo saro ant cheur come ant na mòrsa.
E 'l tò parlé da mas-c, Piemont glorios,
ël tò parlé sislà 'd paròle crùe,
l'é come un arch batì 'd pere pontùe
d'antorn a mè sërvel giovo e sbëfios:
un arch che për ë-sfond a l'ha 'l tò cel
ch'a cheurb, Piemont, le toe montagne a pich,
ij tò bej camp laurà dal pian ai brich.
E 'l pensé ch'a lus drinta mè servel,
Piemont, l'è dl'istess fer che ant le toe tère
a squarsa j'òss nemis ëd le toe guère.
Versione definitiva da Romanzìe, Ca dë Studi Piemontèis, Torino 1983.
Piemont
Ò Piemont, ò paìs dij montagnar,
Paìs d'òmini dur e tut d'un tòch,
Ma àut, ma frèm, ma fòrt, com ij to ròch,
Ma militar!
CESARE BALBO
Piemont! Piemont! I crijo con la fòrsa
ëd tut mè sangh e 'd tuta la mia vos.
Contra 'st mond salopard ëd luv rabios
tò nòm lo saro ant cheur come ant na mòrsa.
E 'l tò parlé da mas-cc, Piemont glorios,
tò langagi scurpì 'd paròle crùe,
l'é un arch dë stèile e 'd nì d'aquile drùe
con ale 'd vent, euj visch ëd sol radios.
Un arch sizlà 'nt ël diamant bleu 'd tò cel
ch'a splend, Piemont, sle toe montagne a pich
sui tò biond camp laurà dai pian ai brich.
E 'l pensé ch'a sluzìss ant mè sërvel,
l'é un ragg dl'arà d'assel che ant le toe tère
squarsa j'òss dij nemis ëd le toe guère.
Mont Bianch, 1925
